Πηγή Φωτογραφιών: Google Images
Το 1959 η σύσταση της Α΄Εθνικής Κατηγορίας Ποδοσφαίρου δημιουργεί τον ποδοσφαιρικό χάρτη στην Ελλάδα, που ισχύει μέχρι και σήμερα.
Στις 25 Οκτωβρίου του 1959, δεκαέξι ομάδες από την Αθήνα, τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη και την επαρχία, με κριτήριο την κατάταξή τους την προηγούμενη περίοδο, βρέθηκαν στη σέντρα, με το ενδιαφέρον των φίλων του ποδοσφαίρου να κορυφώνεται. Μέχρι τότε, οι ομάδες αγωνίζονταν στα τοπικά πρωταθλήματα των Ενώσεών τους, τη λεγόμενη προκριματική φάση και έπαιρναν το εισιτήριο για την τελική φάση, από όπου προέκυπτε και ο πρωταθλητής Ελλάδας.
Η δημιουργία και η καθιέρωση ενός πρωταθλήματος υπό τη μορφή ενιαίας μόνιμης εθνικής κατηγορίας, και όχι τελικής φάσης μόνο με τη συμμετοχή των ομάδων που είχαν προκριθεί από τις τοπικές διοργανώσεις, ήταν καρπός πολύχρονων συζητήσεων μεταξύ της Ελληνικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας και των τοπικών Ενώσεων Ποδοσφαίρου. Η Πολιτεία, καθώς και η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία ήθελαν ένα ενιαίο πρωτάθλημα, αλλά υπήρχαν πολλές αντιδράσεις.
Από τη μια, η Ελληνική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία, μέσω της Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού και του ΟΠΑΠ, πίεζε για την καθιέρωση σταθερού αριθμού αγώνων κάθε Κυριακή και, κυρίως, πανελλήνιας εμβέλειας. Στόχος αυτής της θέσης ήταν η τόνωση του ενδιαφέροντος για το ΠΡΟ-ΠΟ, το οποίο δεν γνώριζε την αναμενόμενη αποδοχή από τους φιλάθλους, κατά τους πρώτους μήνες της παρουσίας του. Από την άλλη, η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία επιθυμούσε την ανακήρυξη των πρωταθλητών με αυστηρά κριτήρια και μέσω διοργανώσεων κοινής μορφής για όλα τα κράτη, με στόχο το Κύπελλο Πρωταθλητριών, ένα νέο προϊόν, που θα διέθετε πανευρωπαϊκή απήχηση θα αποκτούσε συνεχώς αυξανόμενο κύρος και θα απέφερε μεγαλύτερο οικονομικό κέρδος.
Έτσι, οι ισχυροί σύλλογοι της Αθήνας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι έλεγχαν πλήρως τις ενώσεις και επηρέαζαν σε μεγάλο βαθμό τη στάση της ίδιας της ΕΠΟ, είχαν πολλούς και σοβαρούς λόγους να διαφωνούν έντονα. Οι αντιδράσεις, οι αντεγκλήσεις και οι ενστάσεις, που είχαν, σχετίζονταν με την ενιαία και διευρυμένη κατηγορία, ταυτόχρονα, που θα αύξανε τα έξοδα και θα μείωνε τα έσοδα τους. Παράλληλα, προβλέπονταν περισσότερες μετακινήσεις, λόγω του μεγαλύτερου αριθμού αγώνων εκτός έδρας και μικρότερη προσέλευση φιλάθλων στους αγώνες με υποδεέστερες ομάδες μειωμένου ποδοσφαιρικού ενδιαφέροντος, γεγονός που αναπόφευκτα, θα προκαλούσε πτώση των εισπράξεών τους. Την ίδια στιγμή, δεν θα υπήρχαν ελεύθερες Κυριακές για τη διεξαγωγή φιλικών αγώνων, όπως συνηθιζόταν, με ισχυρές και γνωστές ομάδες του εξωτερικού που τραβούσαν το ενδιαφέρον των φιλάθλων και γέμιζαν τα γήπεδα, δίνοντας τα ανάλογα έσοδα, ενώ, αντίθετα με όσο ίσχυαν πριν, πρωταθλητής θα ήταν μόνο ένας.
Όσον αφορά το ίδιο θέμα, οι λεγόμενες μικρές ομάδες ήταν από την αρχή θετικές για ένα τέτοιο εγχείρημα, γιατί μόνο όφελος θα είχαν, αφού η παρουσία των μεγάλων ομάδων με τους σπουδαίους και καταξιωμένους ποδοσφαιριστές τους, θα ήταν πόλος έλξης για τους φιλάθλους της επαρχίας, που διψούσαν για πλούσιο ποδοσφαιρικό θέαμα. Οι αγώνες θα αυξάνονταν, τα εισιτήρια θα πολλαπλασιάζονταν, η αγωνιστική δράση θα διαρκούσε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, στοιχεία που θα κρατούσαν αμείωτο το ενδιαφέρον του κόσμου. Τελικά, μετά από διαβουλεύσεις και συζητήσεις τεσσάρων μηνών, βρέθηκε η χρυσή τομή για την άρση των κωλυμάτων από την πλευρά των ισχυρών ομάδων. Το πρωτάθλημα της Α’ Εθνικής Κατηγορίας ήταν γεγονός!
Όπως κάθε αρχή και δύσκολη, έτσι και στο πρωτάθλημα της Α΄ Εθνικής τα πράγματα δεν κύλησαν όλα ρόδινα. Τα γήπεδα δεν ήταν αρκετά, ενώ πολλά δεν ήταν καν κατάλληλα.
Η πρώτη αναμέτρηση δόθηκε ανάμεσα στην Προοδευτική και τον Απόλλωνα Θεσσαλονίκης στις 10 το πρωί στο στάδιο «Γεώργιος Καραϊσκάκης», το οποίο αποτελούσε έδρα και των τεσσάρων ομάδων του Πειραιά. Οι περισσότερες δυσκολίες που ξεπεράστηκαν οφείλονταν στον ηρωισμό των ποδοσφαιριστών εκείνης της πρώτης χρονιάς. Οι πιο πολλοί από αυτούς ήταν ερασιτέχνες και δεν λάμβαναν χρηματική αμοιβή για τις υπηρεσίες που προσέφεραν στις ομάδες τους, τουλάχιστον όσον αφορά του ποδοσφαιριστές των πολύ ισχυρών συλλόγων και, παράλληλα, ήταν απασχολούμενοι στην πλειοψηφία τους σε διάφορες χειρωνακτικές εργασίες, για την εξασφάλιση των προς το ζην. Με τις δικές τους προσπάθειες μέσα στους αγωνιστικούς χώρους και το υψηλό θέαμα που πρόσφεραν, πολλές φορές κάτω από αντίξοες συνθήκες, συνέβαλαν ώστε η νέα διοργάνωση να κερδίσει την εκτίμηση των ποδοσφαιρόφιλων.
Επιπλέον, οι αγώνες έφεραν στο φως και πολλές εκπλήξεις. Ο Παγκορινθιακός ήταν η πρώτη και, ίσως, μια από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις στην ιστορία του θεσμού. Η μικρή αυτή ομάδα νίκησε στο γήπεδό του τον Ολυμπιακό, έναν ισόβιο πρωταθλητή για πολλά χρόνια, με 1-0 στην πρώτη αγωνιστική. Ήταν τέτοια η απήχηση που είχε, τότε, η ομάδα του Πειραιά μεταξύ των φιλάθλων όλης της χώρας, που, όπως έγραψαν οι εφημερίδες της εποχής, πολλοί στρατιώτες άφησαν ακόμα και τις σκοπιές τους για να δουν από κοντά την ομάδα του θρύλου.
Το πρώτο αυτό πρωτάθλημα της Α΄ Εθνικής Κατηγορίας, λοιπόν, κατέκτησε ο Παναθηναϊκός, που νίκησε σε αγώνα μπαράζ την ισόβαθμή του ΑΕΚ, ενώ οι τρεις τελευταίες ομάδες, οι οποίες και υποβιβάστηκαν ήταν οι: Α.Ε Νίκαιας, Μέγας Αλέξανδρος Κατερίνης και Παγκορινθιακός. Από τις δεκαέξι ομάδες που βρέθηκαν στην αφετηρία του πρωταθλήματος αυτής της Κατηγορίας, μόνο τρεις, οι Ολυμπιακός, Παναθηναϊκός και ΠΑΟΚ, συμμετέχουν ανελλιπώς μέχρι σήμερα. Από τις υπόλοιπες κάποιες, όπως η ΑΕΚ, ο ΑΡΗΣ, ο Απόλλων Αθηνών, μετά από σύντομη απουσία, επανήλθαν στη μεγάλη κατηγορία, κάποιες άλλες αγωνίζονται σε μικρότερες κατηγορίες, ενώ οι τρεις ομάδες που υποβιβάστηκαν, συγχωνεύτηκαν με άλλες ομάδες της περιοχής τους. Έτσι, η Α.Ε Νίκαιας, το 1965, συγχωνεύτηκε με τον Άρη Πειραιά και δημιούργησαν τον Ιωνικό Νικαίας, ο Μέγας Αλέξανδρος Κατερίνης, το 1961, με τον Όλυμπο Κατερίνης δημιούργησαν τον Πιερικό και, τέλος, ο Παγκορινθιακός με την ομάδα του Άρη Κορίνθου, το 1963, δημιούργησαν τον ΑΠΣ Κόρινθος.
