Πηγή Φωτογραφιών: Pexels και Google Images
Σε όλους μας είναι γνωστή η εικόνα των γιαγιάδων και των νεότερων γυναικών με τα μαγικά τους δάκτυλα να πλέκουν με τη βελόνα, με τη σαΐτα, με το βελονάκι, με τα κοπανέλια αυτό το λεπτό δίχτυ από νήμα, που είναι ικανό να εκφράσει τα πάντα. Τη δαντέλα, που έχει τους δημιουργούς της, τους πιστούς της, τις μπιενάλε της, τα μουσεία της.
Η δαντέλα είναι ένα διακοσμητικό χειροποίητο κατασκεύασμα, μια απομίμηση διάτρητου και λεπτεπίλεπτου υφάσματος, δουλεμένου με πολύ λεπτά νήματα, που δεν κατασκευάζεται σε αργαλειό.
Εμφανίστηκε στα τέλη του 15ου αιώνα στην Ιταλία ή στη Φλάνδρα, που διεκδικούν η κάθε μια για λογαριασμό της την πρώτη εμφάνιση της δαντέλας, και πολύ γρήγορα διαδόθηκε στη Βόρεια, Κεντρική και Νότια Ευρώπη, ενώ η τεχνική της έγινε γνωστή και στην Αμερική, εξ αιτίας των ιεραποστόλων.
Από την πρώτη εμφάνισή της έως σήμερα, η κάθε χώρα την τροποποίησε ανάλογα με τον οικείο πολιτισμό της, κάνοντας της δαντέλες των διαφόρων χωρών διαφορετικές μεταξύ τους.
Στο πέρασμα των αιώνων χρησιμοποιήθηκαν νήματα από χρυσό, ασήμι, μετάξι, λινό, βαμβακερό, ανάλογα με το είδος και την ποιότητα της δαντέλας, η οποία ήταν δημοφιλής τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες, κυρίως ευγενείς, κάνοντας τα πολυτελή δαντελωτά υφάσματα κοινωνικό και οικονομικό καθεστώς των ανταγωνιστικών ευρωπαϊκών χωρών.
Παράλληλα, οι δαντέλες αποτελούσαν ανέκαθεν μια κόσμια γυναικεία απασχόληση, που «υπηρετούσε» την γκαρνταρόμπα της καλής κοινωνίας και απέφερε αμύθητα ποσά στις πλέκτριες δαντελών, οι οποίες προσλαμβάνονταν στις βασιλικές Αυλές και στα σπίτια των ισχυρών ευγενών, ενώ απολάμβαναν ιδιαίτερα προνόμια.
Χαρακτηριστικός είναι, άλλωστε, ο δαντελένιος γιακάς της Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας (1533-1603), ο οποίος υπήρξε το σήμα κατατεθέν των πορτραίτων της «Παρθένας Βασίλισσας». Η Αικατερίνη των Μεδίκων (1519-1589), επίσης, η βασίλισσα της Γαλλίας, απαιτούσε από τις κυρίες της Αυλής της να πλέκουν δαντέλες καθημερινά στην κρεβατοκάμαρά της.
Πολλές πόλεις της Ιταλίας και της Φλάνδρας, του σημερινού δηλαδή Βελγίου, όπως το Μιλάνο, η Μπρυζ, η Βενετία, οι Βρυξέλλες, άκμασαν χάρη στην εξαγωγή δαντελών, ενώ άλλες χώρες, όπως η Γαλλία και η Αγγλία, αναγκάστηκαν να αναπτύξουν τον κλάδο της δαντελοπλεκτικής, για να μη χάνουν συνάλλαγμα.
Πλάι στην πολυτέλεια και την υπερβολή της χρήσης των δαντελών της Δύσης αντιπαρατίθεται η ελληνική δαντέλα με την απλή δομή στη μορφολογία και στη χρήση της, η οποία, βέβαια, ήταν ξεχωριστή για την πολυχρωμία, την ελευθερία της και τη δημιουργικότητά της, στοιχεία που την έκαναν πάντα περιζήτητη από εμπόρους, διπλωμάτες, κοσμικούς, οι οποίοι δεν δίσταζαν να τη συλλέγουν, όπως τις ελληνικές αρχαιότητες.
Στο Μουσείο Καλών Τεχνών Βικτώρια και Άλμπερτ του Λονδίνου, το οποίο διαθέτει ογδόντα πέντε χιλιάδες υφάσματα από όλο τον κόσμο, υπάρχει μια εντυπωσιακή σε ποιότητα και όγκο συλλογή ελληνικών κεντημάτων και δαντελών, των μεταβυζαντινών και νεότερων χρόνων.
Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής αποτελείται από τις κρητικές δαντέλες με τα κοπανέλια της συλλογής του Τόμας Σάντουιθ, ο οποίος ως πρόξενος της Αγγλίας στα τουρκοκρατούμενα Χανιά(1870-1885) συνέλεξε δαντέλες και κεντήματα και τα δώρισε στο αγγλικό μουσείο.
Οι φαρδιές δαντέλες με τη βελόνα από την Κύπρο, την Κρήτη, τη Νάξο στόλιζαν τα σπίτια, οι λεπτεπίλεπτες πολύχρωμες μπιρμπίλες, λέξη που προέρχεται από το τουρκικό bir-biri, που σημαίνει το ένα μετά το άλλο, ομόρφαιναν τα μαντήλια και τα πουκάμισα, ενώ οι μεταξωτές, λινές και χρυσοπλεγμένες δαντέλες με τα κοπανέλια δείχνουν τις δυτικές επιδράσεις, αλλά κυρίως, την εμμονή στις ελληνικές παραδόσεις και τη διακαή επιθυμία των τεχνιτριών για επιστροφή στη βυζαντινή αυστηρή καλλιτεχνική παράδοση.
Από τον 19ο αιώνα και μετά, έπειτα από την εφεύρεση του αργαλειού της δαντέλας από τον Τζον Χίκόουτ το 1809, η παραγωγή της δαντέλας έγινε μαζικότερη, εκβιομηχανίσθηκε, έπαψε να αποτελεί αποκλειστικό αγαθό της αριστοκρατίας και έγινε προσιτό προϊόν για τη μεσαία τάξη.
Ιδιαίτερα μετά το γάμο της βασίλισσας Βικτώριας της Αγγλίας (1819-1901), το 1840, η δαντέλα καθόρισε τη σχέση της γυναίκας με το γαμήλιο φόρεμα, με τις νύφες να επιλέγουν ακόμη και σήμερα το νυφικό τους φτιαγμένο, ολοκληρωτικά ή μερικά, από δαντέλα.
Στις μέρες μας, η δαντέλα χειροποίητη ή μηχανοποίητη, χρησιμοποιείται πάρα πολύ τόσο στο χώρο της ένδυσης όσο και της διακόσμησης των σπιτιών, κατορθώνοντας να προβάλλει αθώα αλλά προκλητικά, χωρίς ουσιαστικά να αποκαλύπτει.
Η παρουσία της δαντέλας υπήρξε, επίσης, σταθερή και στη λογοτεχνία, με πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα το βιβλίο «Η αναγνώστρια της δαντέλαςτης Brunonia Barry.
Πρόκειται για μια ιστορία που υπνωτίζει τον αναγνώστη και περιστρέφεται γύρω από έναν κόσμο με μυστικά, με συγκεχυμένες ταυτότητες, ψέματα και μισές αλήθειες, όπου, όπως παρατηρεί εξομολογούμενη η αφηγήτρια του βιβλίου, Τάουνερ Γουίτνεϋ, «Τίποτα δε γίνεται τυχαία».
Η αφηγήτρια του βιβλίου κατάγεται από μια οικογένεια στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης, στην οποία οι γυναίκες μπορούν όχι μόνο να διαβάσουν το μέλλον στα σχέδια της δαντέλας, αλλά και να περιφρουρήσουν τα μυστικά της οικογένειας επί σειρά γενεών. Έπειτα από την εξαφάνιση δυο γυναικών, η Τάουνερ επιστρέφει στο Σάλεμ και κάνει τα πάντα για να έρθει στο φως η αλήθεια για το θάνατο της δίδυμης αδερφής της.
