Πένα ή στυλό: Ένα παραδοσιακό δώρο με συμβολική σημασία
- Παναγιώτα Απέργη - 4 Δεκεμβρίου 2023
Η γραφή είχε τεράστιο αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου και διαμόρφωσε ολοκληρωτικά τον ανθρωπισμό και τον πολιτισμό του.
Η σφηνοειδής γραφή χρησιμοποιήθηκε από τους Σουμέριους στα τέλη της 4ης χιλιετίας π.Χ. , η εικονική ιερογλυφική γραφή στα 4000-3000πΧ. και η δημώδης γραφή στα 700π.Χ. στην Αίγυπτο1, ενώ στη 2η χιλιετία επινοήθηκε η γραφή και στην Κίνα.
Η παλαιότερη γνωστή μορφή γραφής με χρήση «στυλό ή πένας» ξεκίνησε στην Αρχαία Αίγυπτο, με γραφίδες από καλάμια με τις οποίες χάραζαν ιερογλυφικά σε πινακίδες κατασκευασμένες από πηλό. Ωστόσο, στην Αίγυπτο, υπήρξαν δύο σημαντικά στοιχεία που προήγαγαν τη γραφή, η εφεύρεση του μελανιού και η χρήση του παπύρου, του προκάτοχου του χαρτιού που απαιτούσε ένα διαφορετικό είδος γραφίδας.
Η ανάπτυξη ποικίλων χρωμάτων μελανιού στους αιώνες που ακολούθησαν επέτρεψε να γραφτούν σπουδαία έργα στον πάπυρο με μια μόνιμη καταγραφή της ιστορίας.
Στην Κίνα χρησιμοποίησαν ξύλινες γραφίδες, βούρτσα ή πινέλο και μελάνι για να γράφουν πάνω στη λάκα, το ξύλο, τα οστά, στο ύφασμα από μετάξι, στο ριζόχαρτο από το 105μ.Χ και μετά.
Ωστόσο, οι γραφίδες από καλάμια ήταν άκαμπτες και γύρω στα 600μ.Χ. αντικαταστάθηκαν, για πρώτη φορά στη Σεβίλλη της Ισπανίας, από το φτερό.
Η γραφίδα πια κατασκευαζόταν από φτερά πτηνών, όπως γαλοπούλας και χήνας, που ήταν τα φθηνότερα και σπανιότερα από τα ακριβά φτερά του κύκνου, ήταν πιο ευέλικτη και επέτρεπε τη γραφή σε περγαμηνές, όπου αποδίδονταν καλύτερα οι λεπτομέρειες και τα μικρότερα γράμματα.
Στέγνωναν τα φτερά για να απορριφθούν τυχόν λάδια που θα αλληλεπιδρούσαν στο μελάνι και ακονιζόταν η άκρη τους για να γίνουν μυτερά. Αυτό το εργαλείο γραφής χρησιμοποιήθηκε σχεδόν για 12 αιώνες.
Η έλευση της βιομηχανικής επανάστασης επηρέασε και τα εργαλεία γραφής. Ο Άγγλος John Mitchell ανέπτυξε έναν τρόπο μαζικής παραγωγής χαλύβδινων αιχμών που προσαρμόζονταν σε στερεό κορμό και, το 1825, ο αδερφός του William ξεκίνησε τη δική του επιχείρηση παραγωγής ατσάλινων αιχμών στο Μπέρμιγχαμ της Αγγλίας.
Οι ατσάλινες μύτες είχαν το πλεονέκτημα ότι ήταν πιο ανθεκτικές από τα φτερά και η μαζική παραγωγή τους τις έκανε πιο φθηνές. Επίσης, η προσθήκη μιας μικρής τρύπας κοντά στην κορυφή της σχισμής επέτρεπε μεγαλύτερη ευελιξία στην μύτη για πιο άνετη και ομαλή γραφή. Οι ιστορικοί θεωρούν ότι τη δεκαετία του 1850 η μισή παραγωγή τέτοιων εργαλείων γραφής παγκόσμια γινόταν στο Μπέρμιγχαμ. Ωστόσο, αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν την παρουσία μεταλλικών αιχμών γραφίδων στην αρχαία Αίγυπτο.
Καθώς το γράψιμο γινόταν πιο ομαλό και πιο γρήγορο, το συνεχές βούτηγμα της γραφίδας στο μελάνι αποτελούσε ματαιοπονία και καθυστέρηση.
Έτσι, το 1827 ο Ρουμάνος Petrache Poenaru εφηύρε τον πρώτο στυλογράφο στον κόσμο, το fountain pen, μια εφεύρεση για την οποία του παραχωρήθηκε το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας από τη Γαλλική Κυβέρνηση.
Ο ίδιος περιέγραψε την εφεύρεσή του ως «ατελείωτο φορητό φτερό που τροφοδοτείται μόνο του με μελάνι». Αυτό το στυλό διέθετε ένα κυλινδρικό χώρο για το μελάνι αλλά δυστυχώς, ο σχεδιασμός δεν τελειοποιήθηκε ποτέ και είχε προβλήματα στη ροή του μελανιού, άλλοτε μη ρέοντας καθόλου και άλλοτε ρέοντας περισσότερο από το αναγκαίο.
Το 1884, ο Lewis Edson Waterman σχεδίασε και κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το στυλό τροφοδοσίας μελανιού από τρία κανάλια, εξασφαλίζοντας την ομαλή ροή της μελάνης. Μέχρι τα μέσα του 20ου αι. το αυτό στυλό υποβλήθηκε σε πολλές μετατροπές από διάφορους εφευρέτες, όπως χρήση διαφόρων υλικών (πλαστικό, μέταλλο, ξύλο),αντικατάσταση και επαναγέμιση των δοχείων μελάνης.
Αλλά και η εποχή του στυλογράφου, fountain pen, τέλειωσε στα μέσα του 20ου αι., όταν το στυλό διαρκείας έγινε πιο ανθεκτικό και άρχισε να χρησιμοποιείται ευρέως. Το στυλό διαρκείας συνδέθηκε για πρώτη φορά με τον John J. Loud, τον Αμερικανό εφευρέτη που το 1888 πήρε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για ένα περιστρεφόμενο μηχανισμό μπάλας από χάλυβα τοποθετημένο σε μια υποδοχή, μηχανισμός, όμως, που δεν εξασφάλιζε ομαλή ροή μελανιού. Τη δεκαετία του 1930 ο Ούγγρος δημοσιογράφος László Bíró, που ζούσε στην Αργεντινή, ενοχλημένος από τις μουτζούρες της μελάνης στο χαρτί σκέφτηκε στον μηχανισμό του Loud να χρησιμοποιήσει μελάνι που στεγνώνει γρήγορα.
Το 1943, ο László και ο χημικός αδελφός του György κατοχύρωσαν αυτό το νέο σχέδιο με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Ήταν τα πρώτα στυλό διαρκείας, γνωστά ως biromes, που γνώρισαν τεράστια εμπορική επιτυχία.
Το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για αυτό το σχέδιο αγοράστηκε στη συνέχεια για 2 εκατομμύρια από τον Marcel Bich2 (1914-1994), το 1945. Το BIC Cristal γνωστό και ως στυλό Bic είναι ένα φθηνό στυλό μιας χρήσης, παρουσιάστηκε το 1950, παράγεται και πωλείται μαζικά και είναι το στυλό με τις περισσότερες πωλήσεις στον κόσμο, αφού η εταιρεία, μέχρι το 2006, πούλησε πάνω από 100 δισεκατομμύρια στυλό σε όλο τον κόσμο.
Το στυλό διαρκείας ήταν ένα σημείο καμπής στην ιστορία της πένας και είναι αυτό που χρησιμοποιούμε σήμερα. Ήταν ένα λειτουργικό εργαλείο γραφής που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε πολλά είδη επιφανειών, όπως χαρτί, χαρτόνι, ξύλο, σε μεγάλα υψόμετρα ή κάτω από το νερό. Από τη στιγμή της δημιουργίας του δεν σταμάτησε να εξελίσσεται, αποτελώντας το κύριο μέσο γραφής.
Ο Μιγκέλ δε Θερβάντες έγραψε:
[…]είμαι ο πρώτος που έγραψε νουβέλες στη γλώσσα της Καστίλλης…τις γέννησε ο νους μου και τις φανέρωσε η πένα μου.
1 Η Στήλη της Ροζέτας, γραμμένη στην ιερογλυφική και τη δημώδη αιγυπτιακή γραφή καθώς και την ελληνική επέτρεψε την ανάγνωσή τους από τον Σαμπολιόν.
2 Γάλλος κατασκευαστής, ιταλικής καταγωγής και συνιδρυτής της Bic, της εταιρείας παραγωγής στυλό, αναπτήρων και ξυραφιών.
