25 Αυγούστου 1898: Ο μεγάλος αρμπεντές του Ηρακλείου με τα εκατοντάδες θύματα

• Παναγιώτα Απέργη - 25 Αυγούστου 2024

Στη μακραίωνη ιστορία της, η Κρήτη δέχθηκε διάφορες κατακτήσεις, με το επαναστατικό φρόνιμα των κατοίκων να παραμένει διαρκώς σε εγρήγορση. Μάλιστα, μετά την επαναφορά του νησιού σε οθωμανική κυριαρχία, οι Κρητικοί συνέχισαν τις στασιαστικές τους ενέργειες, με διαρκή τα εθνικά, κοινωνικά και οικονομικά αιτήματα και, φυσικά, την ενσωμάτωση του νησιού στο ελληνικό κράτος.

Οι επαναστατικές ενέργειες κατάφερναν να βελτιώσουν τη θέση του χριστιανικού πληθυσμού, με ενδεικτικό παράδειγμα το διάταγμα του «Χάτι Χουμαγιούν, που επέτρεψε στους κατοίκους να ασκούν τη λατρεία και να γίνεται σεβαστή η θρησκεία τους, αλλά και τη Σύμβαση της Χαλέπας, που όριζε ότι το νησί θα διοικούνταν από τη Γενική Διοίκηση Κρήτης, διατηρώντας ορισμένα προνόμια.

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο φιλελευθεροποίησης που εφάρμοσε η Υψηλή Πύλη, σε συνδυασμό με την οικονομική παρακμή και την αυξανόμενη εξάρτηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την υπόλοιπη Ευρώπη, οι ηγέτες του συντηρητικού κόμματος (καραβανάδες) επέλεξαν να επαναφέρουν το αίτημα της Ένωσης της μεγαλονήσου με την Ελλάδα, ξεκινώντας μια νέα επανάσταση.

Όπως αποδείχθηκε, επρόκειτο για μια παντελώς επιπόλαιη ενέργεια, που είχε ολέθριες συνέπειες για το Κρητικό Ζήτημα, με την επανάσταση να καταπνίγεται στο αίμα και το μεγαλύτερο μέρος των προνομίων που είχαν παραχωρηθεί να παύουν να ισχύουν.

Οι βιαιότητες που βίωναν οι Κρητικοί οδήγησε τις Μεγάλες Δυνάμεις σε παρέμβαση, με τους Τούρκους να επαναφέρουν, τελικά, μια βελτιωμένη εκδοχή του Χάρτη της Χαλέπας, με του ντόπιους μουσουλμάνους και του βασιβουζούκους να αντιδρούν σφοδρότατα στον «Οργανικό Νόμο». Εν μέσω των συνεχιζόμενων ωμοτήτων που είχαν εξαπολύσει οι Τούρκοι, οι επαναστάτες υπέγραψαν ψήφισμα με το οποίο κήρυτταν, χρησιμοποιώντας το σύνθημα «Ένωσις ή Θάνατος», την κατάλυση της τουρκικής κατοχής στο νησί και την ένωση με την Ελλάδα.

Την ώρα που οι Μεγάλες Δυνάμεις αποφάσισαν να επέμβουν στην Κρήτη, για να προστατέψουν τον άμαχο πληθυσμό, η ελληνική κυβέρνηση προσπάθησε να προλάβει την ξένη εμπλοκή, αποστέλλοντας στρατεύματα, για να καταλάβουν το νησί στο όνομα του Γεωργίου του Α΄. Μάλιστα, ο επικεφαλής της επιχείρησης ανακοίνωσε την κατάλυση των νόμων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και την εφαρμογή του ελληνικού συντάγματος και της ελληνικής νομοθεσίας, γεγονός που προκάλεσε την οργή των Μεγάλων Δυνάμεων, που απάντησαν με ταυτόχρονο αποκλεισμό της Κρήτης.

Σχεδόν αμέσως, η ανάμειξη της ελληνικής κυβέρνησης στην Κρήτη πυροδότησε έναν νέο ελληνουτουρκικό πόλεμο, που έληξε με την οδυνηρή ήττα της Ελλάδας, που, μεταξύ άλλων, υποχρεώθηκε να καταβάλει μια υπέρογκη αποζημίωση στην Τουρκία, την οποία για να φέρει εις πέρας αναγκάστηκε να λάβει νέο δάνειο και να τεθεί υπό Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο, εκχωρώντας πηγές των δημοσίων εσόδων της στους πιστωτές της.

Μετά την ήττα, οι Κρητικοί αποδέχθηκαν τη λύση της αυτονομίας που τους παρείχαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, με την Κρητική Πολιτεία - όπως ήταν το επίσημο όνομα – να ξεκινά την παράδοση των διοικητικών υπηρεσιών από τους μουσουλμάνους στους χριστιανούς.

Ωστόσο, ανήμερα της παράδοσης του τελωνείου του Ηρακλείου σε χριστιανό υπάλληλο, στις 25 Αυγούστου του 1898, ο μουσουλμανικός όχλος, με την πλήρη ανοχή των τουρκικών στρατιωτικών και διοικητικών δυνάμεων, επιδόθηκε σε έναν άνευ προηγουμένου «αρμπεντέ», μια μεγάλη σφαγή του άμαχου πληθυσμού, με ταυτόχρονους εμπρησμούς και λεηλασίες σπιτιών, και καταστημάτων.

Σύμφωνα με υπολογισμούς, βασιζόμενους σε μαρτυρίες της εποχής, τα θύματα ξεπέρασαν τα 500, ενώ μεταξύ των νεκρών ήταν Βρετανοί στρατιώτες, που έπεσαν νεκροί από το χέρι των βασιβουζούκων, αλλά και ο υποπρόξενος της Μεγάλης Βρετανίας, Λυσίμαχος Καλοκαιρινός. Θύμα της τουρκικής αγριότητας έπεσε και το βρετανικό προξενείο, όπου φυλάσσονταν ευρήματα από την πρώτη ανασκαφή στην Κνωσό που είχε κάνει ο Μίνως Καλοκαιρινός, αδελφός του υποπρόξενου, αλλά και διάφορα πολύτιμα αντικείμενα και χρήματα Ηρακλειωτών.

Η τουρκική θηριωδία έληξε, τελικά, με την έντονη αντίδραση της Βρετανίας, με τους πρωταιτίους των βανδαλισμών, συμπεριλαμβανομένων σημαινόντων Τουρκοκρητικών να απελαύνονται ή και να φυλακίζονται, ενώ 17 από αυτούς απαγχονίστηκαν. Παράλληλα, οι επιπτώσεις της μεγάλης σφαγής οδήγησε στην πλήρη απομάκρυνση των οθωμανικών δυνάμεων, με τον τελευταίο στρατιώτη να εγκαταλείπει το νησί στις 2 Νοεμβρίου του ίδιου έτους.

Βέβαια, το όνειρο της ελευθερίας και της ένωσης με την Ελλάδα έλαβε σάρκα και οστά αρκετά χρόνια αργότερα, την 1η Δεκεμβρίου 1913, με την 25η Αυγούστου του 1898 να αποτελεί μέχρι σήμερα την αφετηρία δικαίωσης των αγώνων των Κρητικών, αλλά και ημέρα μνήμης της τουρκικής βιαιότητας.