Ο Ρήγας και η «Χάρτα της Ελλάδος»

• Παναγιώτα Απέργη - 27 Μαρτίου 2024

Ο Ρήγας Φεραίος-Βελεστινλής (1757 - 1798) χρησιμοποιούσε το επώνυμο Βελεστινλής από τον τόπο καταγωγής του, ενώ το Φεραίος τού αποδόθηκε από τους συγχρόνους και τους μεταγενέστερούς του. Μετά τις πρώτες σπουδές του στα Αμπελάκια και τη Ζαγορά, εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, ασχολούμενος με το εμπόριο και την εκμάθηση γαλλικών, γερμανικών και ιταλικών.

Το 1785 ήταν ιδιαίτερος γραμματέας του Αλέξανδρου Υψηλάντη, τον οποίο ακολούθησε στη Μολδαβία, όταν εκείνος διορίστηκε οσποδάρος. Στα 1786-1789 διέμενε στο Βουκουρέστι, απόκτησε περιουσία και σπούδαζε στη Σχολή του Καταρτζή και του Μοισιόδακα. Κατά το χρονικό διάστημα 1789-1791, όταν το Βουκουρέστι, όπως και όλη η Βλαχία βρίσκονταν στην κατοχή των Αυστριακών, ο Ρήγας ζούσε στη Βιέννη, όπου και εξέδωσε τα βιβλία Το Σχολείον των Ντελικάτων Εραστών και Φυσικής Απάνθισμα.

Μετά από μια πεντάχρονη παραμονή στο Βουκουρέστι (1791-1796) επέστρεψε στη Βιέννη και ασχολήθηκε με την έκδοση όλων των μέχρι τότε έργων του. Τύπωσε: την Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως (1796), τη Νέα Χάρτα της Βλαχίας (1797), τη Γενική Χάρτα της Μολδαβίας (1797), τη Χάρτα της Ελλάδος (1797), το Στρατιωτικό Εγκόλπιο και τη Νέα Πολιτική Διοίκηση των κατοίκων της Ρούμελης της Μικράς Ασίας των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας (Το τρίτο μέρος του φυλλαδίου της Νέας Πολιτικής Διοίκησης ήταν ο Θούριος, ο πιο διαδεδομένος προεπαναστατικός πατριωτικός ύμνος). Τα δυο τελευταία επαναστατικά έντυπα μετά τη σύλληψή του κατασχέθηκαν και καταστράφηκαν.

Το 1797, έφυγε από τη Βιέννη για την Ελλάδα αλλά στην Τεργέστη συνελήφθη στο ξενοδοχείο όπου κατέλυσε. Ομοϊδεάτες του συνελήφθηκαν επίσης στη Βιέννη, την Τεργέστη, το Σεμλίνο και την Πέστη. Σιδηροδέσμιος ο Ρήγας, στις 14 Φεβρουαρίου του 1798 μεταφέρθηκε στη Βιέννη και ανακρίθηκε από τον υπουργό των Εσωτερικών της Αυστρίας κόμη Pergen.

Ο Ρήγας και οι συγκρατούμενοί του δεν δικάστηκαν. Πολλοί συνεργάτες του, υπήκοοι διαφόρων ευρωπαϊκών κρατών, απελάθηκαν από το αυστριακό έδαφος αλλά ο Φεραίος και επτά σύντροφοί του, όλοι Τούρκοι υπήκοοι, αποφασίστηκε να παραδοθούν στην Πύλη. Στις 10 Μαΐου 1798, ισχυρή αυστριακή φρουρά παρέδωσε στον Χατζή Μουσταφά, τον Τούρκο διοικητή του Βελιγραδίου, τους 8 κρατούμενους, οι οποίοι φυλακίστηκαν στον πύργο Neboisa.

Στις 24 Ιουνίου 1798 ο Ρήγας και οι σύντροφοί του, με σουλτανική διαταγή, θανατώθηκαν με στραγγαλισμό και τα πτώματά τους πετάχτηκαν στον Δούναβη.

Αποτιμώντας την προσφορά του Ρήγα Βελεστινλή-Φεραίου μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι πρώτος προσπάθησε με συστηματικό τρόπο να διαπαιδαγωγήσει πολιτικά τους Έλληνες αλλά και τους άλλους υπόδουλους λαούς της Βαλκανικής στις φιλελεύθερες ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και στα ιδεώδη της ανεξαρτησίας του έθνους, της πανανθρώπινης αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης.

ΧΑΡΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ἐν ᾗ περιέχονται αἱ ΝΗΣΟΙ ΑΥΤΗΣ κ(αί) ΜΕΡΟΣ ΤΩΝ εἰς τήν Εὑρώπην (sic) καί μικράν Ἀσίαν ΠΟΛΥΑΡΙΘΜΩΝ ΑΠΟΙΚΙΩΝ ΑΥΤΗΣ […] εἰς 12 τμήματα νῦν πρῶτον ἐκδοθεῖσα, παρά τοῦ ΡΗΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗ ΘΕΤΤΑΛΟΥ […]

Το 1797, ο Ρήγας τύπωσε στη Βιέννη, στο τυπογραφείο του Jacob Nitsch, τη 12φυλλη Χάρτα της Ελλάδος, χαραγμένη από τον Franz Müller σε 1220 αντίτυπα, δίνοντας σχήμα στον χώρο όπου θα εγκαθιδρύονταν η Ελληνική Δημοκρατία. Επρόκειτο για την αποτύπωση μιας έκτασης από τα Καρπάθια και τον Δούναβη στο βορρά μέχρι την Κρήτη στο νότο και από την Αδριατική στα δυτικά μέχρι τον Εύξεινο Πόντο και τη Βιθυνία της Μ. Ασίας στα ανατολικά.

Η Χάρτα περιέχει πολλά ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία:

● ονόματα πόλεων και δίπλα τους πληροφορίες για μάχες, τόπους καταγωγής μεγάλων ανδρών, μνημεία, κυρίως της αρχαιότητας,

● στο περιθώριο της Χάρτας αναγράφονται τα ονόματα 270 ιστορικών προσωπικοτήτων, ηρώων, σοφών, βασιλέων κ.ά.,

● απεικονίζονται 161 νομίσματα πόλεων της αρχαιότητας

● 9 επιπεδογραφίες (Αθήνα, Σπάρτη, Κωνσταντινούπολη, Δελφοί, Βελεστίνο, Ολυμπία και οι τοποθεσίες των Θερμοπυλών, της Σαλαμίνας και των Πλαταιών), προερχόμενες από τον Άτλαντα του Barbier du Bocage