Υπόθεση Πατσίφικο: Ο τυχοδιώκτης «Δον», τα Παρκερικά και ο ναυτικός αποκλεισμός της Ελλάδας

• Παναγιώτα Απέργη - 14 Ιουνίου 2025

Το 1848 ήταν σταθμός για ολόκληρη την Ευρώπη, με τα διάφορα επαναστατικά κινήματα να οδηγούν στην πτώση των καθεστώτων, με ενδεικτικότερα παραδείγματα την ανατροπή της απολυταρχίας στη Βιέννη και την κατάργηση της δουλοπαροικίας στην Ουγγαρία. Πολύ σύντομα, το ιδιαίτερα τεταμένο κλίμα επηρέασε τις κυρίαρχες δυνάμεις της εποχής, με το «Ανατολικό Ζήτημα», δηλαδή τη βαθμιαία υποχώρηση της ισχύος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που επιβίωνε από την Αγγλία και τη Γαλλία ως εμπόδιο στην έξοδο της Ρωσίας στη Μεσόγειο, να αποτελεί σημαντικό πεδίο αντιπαλότητας.

Παράλληλα η ολοένα και μεγαλύτερη σύμπλευση Ελλάδας και Ρωσίας, σε ό,τι αφορά την εξωτερική πολιτική, η γεωγραφική της θέση, αλλά και η ανάπτυξη του ελληνικού εμπορικού Ναυτικού άρχισαν να αποτελούν κίνδυνο για τα βρετανικά εμπορικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο, προκαλώντας την οργή της Βρετανίας, που προσπάθησε να επαναφέρει με ωμό τρόπο τη χώρα στην «τάξη».

Στο προτεκτοράτο, όπως θεωρούνταν η Ελλάδα, έμελε να συμβεί μια πανευρωπαϊκή διπλωματική κρίση που αποτέλεσε το προοίμιο ενός σύντομου παγκοσμίου πολέμου, που έμεινε γνωστός ως Κριμαϊκός. Όμως, η υπόθεση Πατσίφικο και τα επακολουθήσαντα «Παρκερικά», που οφείλουν το όνομά τους στον αντιναύαρχο Πάρκερ που καθοδηγούσε τον βρετανικό στόλο, αποτυπώνουν το αρραγές πλέγμα των σχέσεων και των βλέψεων των προστάτιδων δυνάμεων για το ποιος θα έχει τον έλεγχο στο κρατίδιο που εκτεινόταν από την Καλαμάτα ως τη Λαμία.

Τα σφοδρά γεγονότα εκτυλίχτηκαν στην Αθήνα τη διετία 1849 – 1850, με αφορμή την επίσκεψη στη χώρα του μεγαλοτραπεζίτη Ρότσιλντ. Τότε, τον Απρίλιο του 1849, κατά τη διάρκεια του Πάσχα, η ελληνική κυβέρνηση απαγόρευσε το λαϊκό έθιμο του «καψίματος του Ιούδα» ή «του Εβραίου», όπως το ονόμαζαν αρκετοί, προκειμένου να μην προκληθεί η παραμικρή δυσαρέσκεια στον εβραϊκής καταγωγής τραπεζίτη και ναυαγήσουν οι συνομιλίες για τη χορήγηση ενός αρκετά υψηλού δανείου.

Ωστόσο, η απαγόρευση του εθίμου πυροδότησε την αγανάκτηση των κατοίκων, που απαντώντας στην πρόκληση του Δον Ντέβιντ Πατσίφικο, επιτέθηκαν στο σπίτι του προξενώντας, ασήμαντες ζημιές. Βέβαια, ο τυχοδιώκτης… Δον, ο οποίος για πολλά χρόνια ασκούσε την τοκογλυφία στην Ελλάδα, έχοντας, μάλιστα, διατελέσει πρόξενος της Πορτογαλίας στην Αθήνα, κατέφυγε στην αγγλική πρεσβεία, όπου του προτάθηκε να στραφεί κατά της ελληνικής κυβερνήσεως, υποβάλλοντας αίτηση αποζημίωσης ύψους 886.736 δραχμών και 57 λεπτών.

Έτσι, οι Βρετανοί, που έχουν εμπλακεί πλείστες φορές στα πολιτικά ζητήματα της Ελλάδας, υιοθέτησαν πλήρως την απαίτηση, με την ελληνική κυβέρνηση, φυσικά, να αρνείται να καταβάλει το σχετικό ποσό, ακόμη και όταν απειλήθηκε με ναυτικό αποκλεισμό. Έτσι, σαν έτοιμοι από καρό, οι Βρετανοί κάλεσαν τον στόλο τους να καταπλεύσει και να αποκλείσει τόσο τον Πειραιά όσο και τα κυριότερα ελληνικά λιμάνια, προχωρώντας στην κατάσχεση κάθε φορτίου, μέχρι να ρυθμιστούν οι ελληνο-βρετανικές «εκκρεμότητες».

Σύντομα, στις απαιτήσεις της ξένης δύναμης προστέθηκε και η παραχώρηση της στρατηγικής σημασίας της Σαπιέντζας και του Ελαφονησίου, που θα επέτρεπαν τον πλήρη έλεγχο των θαλασσίων οδών και μεταφορών, την ώρα που ο ναυτικός αποκλεισμός της Ελλάδας είχε μετατραπεί σε «στραγγαλισμό» της οικονομίας και των πολιτών. Το μαρτύριο, όμως, που ξεκίνησε στις 3 Ιανουαρίου του 1850 υπό τον ναύαρχο Ουίλιαμ Πάρκερ, διήρκησε τρεις μήνες και έληξε τελικά στις 15 Απριλίου, μετά και από την αντίδραση Γαλλίας και Ρωσίας, τα συμφέροντα των οποίων είχαν πληγεί εξίσου από τον αποκλεισμό.

Μάλιστα, η επίδειξη ισχύος της Βρετανίας είχε τα αντίθετα αποτελέσματα από τα αναμενόμενα, αφού η στάση της ελληνικής κυβέρνησης και του βασιλιά Όθωνα συσπείρωσε το λαό, που με ψυχραιμία και καρτερικότητα αντιμετώπισε την πρόκληση. Την ίδια ώρα, η Ρωσία έσπασε τον αποκλεισμό, μετατρέποντας το μέχρι πρότινος «ελληνικό» ζήτημα σε διεθνές, φέρνοντας στο πλευρό της Ελλάδας τόσο την Πρωσία και τη Βαυαρία όσο και την κραταιή Γαλλία.

Η υπόθεση πήρε τόσο μεγάλη έκταση, που έφθασε μέχρι το Βρετανικό Κοινοβούλιο, όπου κατατέθηκε πρόταση μομφής, που έγινε δεκτή με απόλυτη πλειοψηφία, με τη Βασίλισσα Βικτωρία να κατηγορεί τον Υπουργό των Εξωτερικών Χένρυ Πάλμερστον ως κύριο υπαίτιο της «διεθνούς δυσφορίας» κατά της χώρας, απαγορεύοντας έκτοτε οποιαδήποτε ενέργεια επί εξωτερικής πολιτικής, εάν δεν έδινε η ίδια την έγκρισή της.

Παράλληλα, τα «Παρκερικά» κόσμησαν εφημερίδες και φύλλα της εποχή, με τη γελοιογραφία στο περιοδικό «Le Charivari» να είναι χαρακτηριστική. Κι αυτό, γιατί εμφάνιζε τον τσάρο Νικόλαο να επιπλήττει τον Πάρκερ, που πήρε τα πλωτά παιχνίδια του από το μικρό παιδί, τον Έλληνα, που κλαίει. Παρόμοια δημοσίευση υπήρξε και σε ελληνική εφημερίδα, η οποία απεικόνιζε έναν γίγαντα με κανόνια να προσπαθεί να πνίξει ένα μικρό παιδί, που φορούσε φουστανέλα.

Τελικά, το καλοκαίρι του 1850, το θέμα παραπέμφθηκε σε διαιτησία, η οποία μετά από έρευνα για να εκτιμηθεί το ύψος των ζημιών, επιδίκασε στον Πασίφικο το ποσό των 3.750 δραχμών. Από την πλευρά τους, τα βρετανικά πολεμικά πλοία εγκατέλειψαν τα ελληνικά λιμάνια, παίρνοντας μαζί τους τον τυχοδιώκτη, που έγινε η πέτρα του σκανδάλου, για μια από τις πρώτες συμφορές της χώρας.

Κι αυτό γιατί η οικονομία της Ελλάδας κλονίστηκε ανεπανόρθωτα, οδηγώντας σε πλήρη χρεοκοπία, που αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή, μετά από εισήγηση της Ρωσίας για διαγραφή των τοκοχρεολυσίων ενός δανείου 60.000.000 δραχμών.