Η Σταύρωση του Θεανθρώπου: Πηγή συγκίνησης και έμπνευσης των μεγάλων ζωγράφων

• Παναγιώτα Απέργη - 12 Απριλίου 2023

Η Σταύρωση του Ιησού Χριστού βρίσκεται στην καρδιά της χριστιανικής πίστης και περιγράφεται στα Ευαγγέλια και τις αποστολικές επιστολές. Πολλοί ζωγράφοι διαχρονικά, σε όλη τη γη προσπάθησαν να αποδώσουν με τη δική τους ματιά το γεγονός, με τα έργα τους να φιλοξενούνται σήμερα σε μεγάλα μουσεία.

Η Σταύρωση (1632) του Ντιέγκο Βελάσκεθ

Ο Ντιέγκο Βελάσκεθ (1599-1660)απεικόνισε σε ελαιογραφία, διαστάσεων 2,50Χ 1,70μ., τη Σταύρωση του Ιησού, εστιάζοντας στο πρόσωπο και το γυμνό σώμα του Εσταυρωμένου, αποτυπώνοντας παραστατικά το Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμάσας και καταγράφοντας το Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς Ιουδαίων, σε εβραϊκά, λατινικά και ελληνικά.

Ο πίνακας βρίσκεται στο Μουσείο του Πράδο, στη Μαδρίτη.

Ο Εσταυρωμένος Χριστός (1780) του Φρανθίσκο Γκόγια

Για τον Φρανθίσκο Γκόγια (1746-1828) η ελαιογραφία αυτή, διαστάσεων 2,55Χ1,54μ., είναι ένα από τα σπουδαιότερα έργα του ζωγράφου που καθηλώνει όποιον το αντικρίζει, με τον Χριστό ζωντανό ακόμα να ψιθυρίζει τις τελευταίες του λέξεις και την επιγραφή σε τρεις γλώσσες να αναγράφει το Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς Ιουδαίων.

Ο πίνακας βρίσκεται στο Μουσείο του Πράδο, στη Μαδρίτη.

Η Σταύρωση (1303 - 1305) του Τζόττο ντι Μποντόνε

Τα πιο διάσημα έργα του Τζόττο (1267-1337) είναι οι τοιχογραφίες στο μικρό παρεκκλήσι της Arena στην Πάδοβα, που οφείλει το όνομά του στην αρένα τσίρκου που υπήρχε παλιότερα εκεί.

Όπως όλες οι τοιχογραφίες του παρεκκλησίου και η Σταύρωση, με διαστάσεις 2Χ1,85μ., ξεχωρίζει για τη σαφήνεια της φόρμας, τα ζωηρά χρώματα και τα στοιχεία ρεαλισμού στο έργο. Ο Τζόττο ήταν ο πρώτος καλλιτέχνης στη Δύση που έσπασε τους κανόνες της μεσαιωνικής τέχνης, αφήνοντας τα ρεαλιστικά ρούχα να περιγράφουν την ογκώδη μορφή που έκρυβε το ύφασμα.

Η Σταύρωση (1941) του Ρενάτο Γκουντούζο

Είναι ένα από τα πιο φημισμένα έργα του Γκουντούζο (1911-1987), του κύριου εκπροσώπου της ιταλικής ρεαλιστικής ζωγραφικής, που υποστηρίζει την ανάγκη μιας τέχνης με κοινωνική τοποθέτηση.

H δραματική σκηνή της Σταύρωσης αποδίδεται με πλούσια χρώματα και γίνεται πιο συμβολική με την απεικόνιση οργάνων βασανιστηρίων : ένα σφυρί, μεγάλα καρφιά, ένα ψαλίδι και ένα μαχαίρι.

Στη σύνθεσή του αυτή ο καλλιτέχνης παρουσιάζει το Θείο Δράμα ως καθημερινό γεγονός, το συμβολικό δράμα των ανθρώπων, που υφίστανται την εγκληματικότητα και τη βία, και προβληματίζει τον θεατή για την τραγωδία της ζωής και του θανάτου.

Ο Εσταυρωμένος (1545 ) του Μικελάντζελο

Το σχέδιο αυτό βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου και ήταν δώρο του Μικελάντζελο (1475-1564) στον φίλο του Vittoria Colonna.

Στο σχέδιο δεν έχουν απεικονισθεί η Παναγία και ο Απόστολος Ιωάννης, αλλά υπάρχουν δυο άγγελοι που θρηνούν. Το κρανίο στα πόδια του σταυρού συμβολίζει τον τόπου του θανάτου του Ιησού που ήταν γνωστός ως Γολγοθάς και ως Κρανίου τόπος.

Η Σταύρωση (1954) του Σαλβαντόρ Νταλί

Στο έργο αυτό ο Σαλβαντόρ Νταλί (1904-1989), χρησιμοποιώντας τη θεωρία του για τον «πυρηνικό μυστικισμό», μια συγχώνευση Καθολικισμού, μαθηματικών και επιστήμης, δημιούργησε μια ασυνήθιστη ερμηνεία της Σταύρωσης του Χριστού.

Το υγιές , αθλητικό, χωρίς σημάδια βασανισμού σώμα του Χριστού αιωρείται μπροστά από μια γεωμετρική πολυδιάστατη μορφή, έναν υπερκύβο, ενώ απουσιάζουν το αγκάθινο στεφάνι και τα καρφιά. Μάρτυρας του πνευματικού θριάμβου του Ιησού απέναντι στη σωματική βλάβη, ποζάρει ως λατρευτική φιγούρα η Γκάλα, σύζυγος του καλλιτέχνη.

Ο Χριστός στο σταυρό και ο καλός κλέφτης (1565) του Τιτσιάνο

Ο Τιτσιάνο (1485/90-1576), έχοντας ως κύριο στοιχείο της τεχνικής του το κιαροσκούρο, δηλαδή τη χρήση έντονων αντιθέσεων μεταξύ φωτεινών και σκοτεινών ή φωτοσκιασμένων σημείων του, δημιουργεί, με την προοπτική απόδοση των δύο σταυρών, ένα χώρο που φαίνεται να αγγίζει το άπειρο.

Με τα δύο κεφάλια αντικριστά αποδίδεται ολοζώντανα η έκπληξη του ληστή, που βλέποντας το φωτοστέφανο του Ιησού Χριστού τινάζει τα πόδια του στο κενό.

Το κάτω μέρος του έργου – φυλάσσεται στη Μονή de San Lorenzo del Escorial – που απεικονίζει μέρος του σταυρού, σκίστηκε, αφότου ο πίνακας έπεσε λόγω κακής στερέωσης του στον τοίχο, με την εικόνα του Χριστού ωστόσο να παραμένει άθικτη.

Σταύρωση Mond ή Σταύρωση Γκαβάρι (1502-3) του Ραφαήλ

Δημιουργήθηκε από τον Ραφαήλ Σάντσιο (1483-1520 )για το παρεκκλήσι Γκαβάρι της εκκλησίας Σαν Ντομένικο στην Città di Castello, στην επαρχία της Περούτζια.

Ο καλλιτέχνης με τον κάθετο άξονα του σταυρού χωρίζει τον πίνακα σε δυο εικόνες με τα κεφάλια των αγγέλων και των προσώπων στα πόδια του Ιησού να σχηματίζουν ένα νοητό κύκλο και το τόξο, στο επάνω μέρος του πίνακα, να έχει οπτική συνέχεια στην κίνηση των αγγέλων. Αν και απεικονίζεται η Σταύρωση, η γαλήνη της σύνθεσης και η χρήση των φωτεινών χρωμάτων, προοιωνίζουν χαρμόσυνα την Ανάσταση που θα ακολουθήσει.

Το έργο, με διαστάσεις 2,833Χ1,673μ., βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.

Σταύρωση (1475) του Αντονέλλο ντα Μεσσίνα

Ο Σικελός καλλιτέχνης Αντονέλλο ντα Μεσσίνα (1430-1479) συνδύαζε στα έργα του την ιταλική αυστηρότητα και τα λαμπρά χρώματα της φλαμανδικής τεχνοτροπίας, στοιχεία που αποτυπώνονται και στη Σταύρωσή του.

Ο ήρεμος Ιησούς έρχεται σε αντίθεση με τους ληστές που αγωνίζονται να κρατηθούν στη ζωή, ενώ είναι καθισμένοι στη βάση του σταυρού η Παναγία βαθιά λυπημένη και ο απόστολος Ιωάννης που προσεύχεται.

Τα κρανία στο έδαφος προσωποποιούν τον θάνατο.

Το έργο, με διαστάσεις 52,5Χ42,5εκ., φυλάσσεται στο Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών της Αμβέρσας.

Η Μικρή Σταύρωση (μεταξύ 1512-1516) του Ματίας Γκρύνεβαλντ

Για τον Γερμανό Ματίας Γκρύνεβαλντ (1475-1528) στόχος της τέχνης ήταν να διακηρύσσει με εικόνες τις ιερές αλήθειες, όπως τις δίδασκε η εκκλησία.

Το έργο του Μικρή Σταύρωση, με διαστάσεις 2,69Χ 3,07μ., έγινε για το κεντρικό φύλλο της Αγίας Τράπεζας του Ίζενχαιμ και απεικονίζοντας τη σκληρή και άγρια εικόνα του Σωτήρα Εσταυρωμένου. Με το σώμα του Χριστού καλυμμένο με έλκη, όπως αυτά των προσβεβλημένων από την πανώλη, βιώνει ο θεατής την αγωνία, τη φρίκη και τον πόνο. Σ’ αυτή τη φρίκη υπάρχει κάτι εξωπραγματικό και φανταστικό, που τονίζεται από τη διαφορά του μεγέθους των μορφών.

Ένα ακόμη ενδιαφέρον στοιχείο του πίνακα είναι η τοποθέτηση, στη θέση του Αποστόλου Ιωάννη, του ήδη αποκεφαλισμένου Ιωάννη του Προδρόμου, ο οποίος κρατά με το ένα χέρι βιβλίο, ενώ υψώνει το άλλο με τεντωμένο τον δείκτη προς τον Εσταυρωμένο.

Ο πίνακας, όπως και οι άλλοι του πολύπτυχου φυλάσσεται στο Μουσείο στο Κολμάρ της Αλσατίας.