Πηγή Φωτογραφιών: Pexels και Google Images
Οι γιορτές της Πρωτοχρονιάς συνδέονται με ιστορίες και μύθους που συχνά διαπερνούν τα εθνικά σύνορα, με μύθους προχριστιανικής προέλευσης διαφορετικών λαών, μάγους με δώρα, βασιλόπιτες, καλικαντζάρους και κάλαντα να αποτελούν μέρος μιας παράδοσης που μέχρι σήμερα τηρείται ευλαβικά.
Όλα ξεκίνησαν το 48 π.Χ., όταν στη Ρώμη και σε όλους τους λατινογενείς και ρωμαιοκρατούμενους λαούς άρχισε να γιορτάζεται ως αρχή του χρόνου η 1η Ιανουαρίου, η οποία πήρε πολλά στοιχεία από τη γιορτή Σατουρνάλια. Σταδιακά, όμως, η Ορθόδοξη Εκκλησία, της εποχής κυρίως του Μεγάλου Κωνσταντίνου, επειδή ήθελε να χωρίσει τους χριστιανούς από τους ειδωλολάτρες, τους απαγόρευε να γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά όπως εκείνοι, χωρίς να είναι ιδιαίτερα πειστική.
Ο εορτασμός της Πρωτοχρονιάς, όπως αυτός διαμορφώθηκε υπό την επίδραση της Εκκλησίας και τη σύνδεσή της με τη γιορτή του Αγίου Βασιλείου, διαιωνίστηκε μέχρι σήμερα ως μια λαϊκή γιορτή, εμποτισμένη με τοπικά έθιμα σε όλες περιοχές της Ελλάδας, με τους χριστιανούς να γιορτάζουν ανήμερα την Πρωτοχρονιά τη μνήμη του Αγίου Βασιλείου, του φιλάνθρωπου επισκόπου του 4ου αιώνα μ.Χ. από την Καισάρεια.
Η βασιλόπιτα: από τα Σατουρνάλια στον Μ.Βασίλειο
Η βασιλόπιτα που οι περισσότεροι φτιάχνουμε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και που κόβεται στη συγκέντρωση των μελών της οικογένειας με άλλους συγγενείς και φίλους έχει τις ρίζες της στα αρχαία ελληνορωμαϊκά έθιμα. Πιο συγκεκριμένα, στα Κρόνια, που λατρεύονταν στην Ελλάδα, και στα Σατουρνάλια της Ρώμης συνήθιζαν να φτιάχνουν γλυκά και πίτες, μέσα στα οποία έβαζαν νομίσματα και σε όποιον τύχαινε το κομμάτι ήταν ο τυχερός της συνάθροισης.
Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το έθιμο με τον Μ.Βασίλειο, ο οποίος ήταν Επίσκοπος στην Καισάρεια. Κάποια στιγμή, ο τότε Έπαρχος της Καππαδοκίας πήγε στην Καισαρεία, για να εισπράξει φόρους, με τους κατοίκους να είναι φοβισμένοι και να ζητούν από τον Μ.Βασίλειο να τους προστατέψει. Αυτός τους προέτρεψε να φέρουν ό,τι πολυτιμότερο αντικείμενο είχαν, από χρυσά νομίσματα ως άλλα τιμαλφή, για να τα δώσει, αλλά η εμφάνιση και η πειθώ του έπεισαν τον Έπαρχο, ο οποίος δεν εισέπραξε τελικά τα χρήματα.
Επειδή, όμως, ήταν δύσκολο να επιστραφούν στους κατόχους τα αντικείμενα, καθώς πολλοί είχαν προσφέρει παρόμοια κοσμήματα και νομίσματα, ο Μ.Βασίλειος είπε να φτιάξουν μικρές πίτες - ψωμάκια, μέσα στις οποίες έβαζαν και ένα χρυσό νόμισμα, ή κάτι άλλο από όλα τα πολύτιμα πράγματα που είχαν συγκεντρωθεί. Οι πίτες αυτές μοιράστηκαν σε όλους και, σαν από θαύμα, κάθε ένας βρήκε μέσα στην πίτα που πήρε αυτό που είχε προσφέρει.
Το ποδαρικό και το σπάσιμο του ροδιού
Ένα από τα πλέον διαδεδομένα έθιμα της Πρωτοχρονιάς, που τηρείται σε όλη τη χώρα είναι αυτό του ποδαρικού. Όπως συνηθίζεται, την Πρωτοχρονιά όσοι θεωρούνται πιο καλότυχοι πηγαίνουν στα σπίτια φίλων και συγγενών, για να τους κάνουν ποδαρικό, ώστε να πάει καλά η νέα χρονιά. Μάλιστα, σε κάποιες περιοχές βάζουν τον τυχερό να πατήσει ένα σίδερο, για να είναι όλοι σιδερένιοι και γεροί μέσα στο σπίτι στη διάρκεια του καινούργιου χρόνου.
Επίσης, μέχρι τις μέρες μας, σε πολλά μέρη της χώρας είναι συνηθισμένο το σπάσιμο του ροδιού. Ο νοικοκύρης του σπιτιού σπάζει ένα ρόδι λέγοντας «με υγεία και χαρά το νέο έτος! Κι όσες ρώγες έχει το ρόδι τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας». Αν οι ρώγες είναι τραγανές και κόκκινες πιστεύουν ότι θα είναι χαρούμενες και ευλογημένες οι μέρες όλης της χρονιάς.
Τα έθιμα της Θράκης
Στο Μυρτόφυτο του δήμου Ελευθερών, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, αναβιώνει ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία. Τα αγόρια που θα φύγουν στρατιώτες μέσα στη νέα χρονιά, συγκεντρώνουν μεγάλες στοίβες από ξύλα στην πλατεία και ανάβουν μια εντυπωσιακή φωτιά, ψάλλοντας τα κάλαντα. Στις 12 ακριβώς, με το χτύπημα του ρολογιού της εκκλησίας, αρχίζει ένα παραδοσιακό γλέντι με τσίπουρο και γλυκά.
Στην πόλη της Καβάλας πολλοί κάτοικοι διατηρούν ακόμη κάποια από τα έθιμα που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, όπως το σπάσιμο του ροδιού, αλλά και τη μεταφορά μιας πέτρας - συνήθως από το μικρότερο μέλος της οικογένειας - στο εσωτερικό του σπιτιού, για να είναι στέρεο το σπίτι και γερή ολόκληρη η οικογένεια τη νέα χρονιά. Παράλληλα, σε πολλές περιοχές της Θράκης τραγουδούν τα κάλαντα όχι μόνο από το βράδυ, αλλά και το πρωί, μετά την εκκλησία, και πηγαίνοντας στα σπίτια παίρνουν δώρα, φρούτα και χρήματα.
Στην Κομοτηνή συνηθίζουν αποβραδίς να γυρνούν με αναμμένα φανάρια, στολισμένα με χάρτινες και ποικιλόχρωμες κορδέλες ή με βαπόρια, και να τραγουδούν τα κάλαντα από ένα τυπωμένο βιβλίο. Τα παιδιά κρατούν ξύλινα σφυριά, βαμμένα με διάφορα χρώματα και με αυτά χτυπούν τις πόρτες και μαζεύουν στραγάλια, σύκα, ξυλοκέρατα, πορτοκάλια, καρύδια και χρήματα.
Στα Άβδηρα της Ξάνθης, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ορισμένες οικογένειες δε ζυμώνουν βασιλόπιτα, αλλά ανοίγουν φύλλο και παρασκευάζουν μια πίτα με πράσο, κιμά και κύμινο, στην οποία τοποθετούν το φλουρί. Η πίτα ψήνεται σε παραδοσιακό ρηχό ταψί, το σινί.
Η αετόπιτα της Καρδίτσας και η σαμιώτικη μπουλιστρίνα
Στην Καρδίτσα, την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, οι περισσότερες νοικοκυρές φτιάχνουν τη βασιλόπιτα ή αλλιώς αετόπιτα, στην οποία βάζουν μέσα ένα κέρμα. Αφού ο αφέντης του σπιτιού, βγάλει από ένα κομμάτι για τον Χριστό, την Παναγία και τον «Άγιο Βασίλειο» τα μέλη της οικογένειας παίρνουν το δικό τους κομμάτι και αναζητούν σε αυτό το κέρμα.
Στη Σάμο πάλι, σε κάθε σπίτι συνηθίζεται να σπάζουν ένα ρόδι, για να «γεμίσει» το σπίτι ευτυχία και υγεία. Παράλληλα, όποιος κάνει το ποδαρικό πρέπει να πάρει «μπουλιστρίνα» (χρήματα), την οποία περιμένουν τα παιδιά από παππούδες, γιαγιάδες και όσους συγγενείς που θα πλαισιώσουν το μεσημεριάτικο το τραπέζι.
Από τη Θάσο στην Αντίπαρο
Στη Θάσο, πολλές οι οικογένειες κρατούν ένα πολύ παλιό έθιμο το «σπόρδισμα» των φύλλων. Έτσι, κάθονται όλοι γύρω από το αναμμένο τζάκι, τραβούν την ανθρακιά προς τα έξω και ρίχνουν γύρω στ’ αναμμένα κάρβουνα, φύλλα ελιάς, βάζοντας στο νου τους από μια ευχή, χωρίς όμως να την πουν στους άλλους. Όποιου το φύλλο παριστραβεί περισσότερο, εκείνου η ευχή θα πραγματοποιηθεί.
Στο Ηράκλειο Κρήτης, ανήμερα την Πρωτοχρονιά, υπάρχει – μεταξύ άλλων - το έθιμο της μπουγάτσας, όπου οι κάτοικοι καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες μπουγάτσας, θέλοντας να είναι γλυκιά η πρώτη τους γεύση, ενώ από την Παραμονή της γιορτής σε όλους τους δρόμους του Ηρακλείου στήνονται υπαίθριοι πάγκοι για τη διανομή μπουγάτσας.
Στην Κεφαλονιά αλλά και σε άλλα νησιά των Επτανήσων , το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς όλοι οι κάτοικοι με χαρά για τον ερχομό του νέου χρόνου, κρατώντας μπουκάλια με κολόνια και ραίνοντας ο ένας στον άλλο τραγουδάνε: «ήρθαμε με ρόδα και ανθούς να σας ειπούμε χρόνους πολλούς!», με την τελευταία ευχή που ανταλλάσσουν να είναι η «καλή αποκοπή»για να αποχωριστούν με το καλό τον παλιό χρόνο. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η μπάντα του δήμου περνάει απ’ όλες τις γειτονιές και τραγουδάει καντάδες και παραδοσιακά κάλαντα.
Στην Αντίπαρο και σε άλλα νησιά από πολύ παλιά, υπάρχει το έθιμο της «καλληστρίνας», που ξεκινάει από τη βυζαντινή εποχή, όταν τα παιδιά των Βυζαντινών μετά τη λειτουργία της Πρωτοχρονιάς πήγαιναν στα σπίτια των πλουσίων, κρατώντας στα χεριά τους ένα μήλο ή ένα πορτοκάλι. Εκείνοι κάρφωναν επάνω στο φρούτο ένα νόμισμα, τη «στρίνα». Έτσι και στην Αντίπαρο την ήμερα της Πρωτοχρονιάς δίνουν αυτό το φιλοδώρημα στα παιδιά της οικογένειας, αλλά και σε άλλα παιδιά, αφού τα καλούν, για να τους κάνουν «ποδαρικό» και για να ευχηθούν «καλή χρονιά» στο σπίτι που μπαίνουν.
