Τιθορέα: Ένα μπαλκόνι με θέα την ιστορία και τη φύση

• Παναγιώτα Απέργη - 10 Οκτωβρίου 2025

Γνωστή από τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας ως Βελίτσα, που στα σλαβικά σημαίνει απάτητο μαντρί, η Τιθορέα είναι κτισμένη πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης της Φωκίδας, που βρισκόταν στην ίδια ακριβώς τοποθεσία και από την οποία πήρε το όνομά της.

Πρώτη επίσημη αναφορά για τον τόπο και την ονομασία του διαβάζουμε από τον γεωγράφο και συγγραφέα περιηγητικών κειμένων Παυσανία, όπου στο δέκατο οδοιπορικό βιβλίο της «Ελλάδος Περιήγησις», αναφέρεται στην Τιθορέα, μία από τις «Αμαδρυάδες», τις μυθολογικές νύμφες που ζούσαν ανάμεσα στα δέντρα του δάσους στην ομώνυμη κορυφή του Παρνασσού. Μάλιστα, κατά τη μυθολογία, η αρχαία πόλη Νέων θεωρείται η κοιτίδα των Φωκέων, όπου το 2000 π.Χ. εγκαταστάθηκαν και ενταφιάστηκαν ο Φώκος με τη γυναίκα του, τη Αντιόπη.

Κατά την αρχαιότητα, η πόλη καταστράφηκε δύο φορές και μετά την τρίτη ανοικοδόμησή της θωρακίστηκε με δυο οχυρωματικούς πύργους και τείχη, σημαντικό μέρος των οποίων διασώζονται μέχρι σήμερα, αποτελώντας έξοχο δείγμα της ελληνιστικής οχυρωματικής. Σταδιακά, η πόλη εξελίχθηκε, αφομοιώνοντας τον πληθυσμό γειτονικών πόλεων, ενώ έφτασε στο απόγειο της ακμής της τον 3ο π.Χ. αιώνα, οπότε και έκοψε δικό της νόμισμα.

Παράλληλα, εκτός από το μαντείο των Δελφών, που βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή, διέθετε ναούς αφιερωμένους στον Ασκληπιό Αρχαγέτη και την Αθηνά, αλλά και ιερά στη μνήμη του Δία, του Διονύσου και του Άρη.

Ενδεικτική της ιστορικής της σημασίας είναι, επίσης, η ύπαρξη ενός Ολυμπιονίκη, ο οποίος καταγόταν από την Τιθορέα. Ο λόγος για τον Παράμονα, γιο του Πιστού, ο οποίος στέφθηκε Ολυμπιονίκης, το 28 π.Χ., ενώ μεταξύ των σημαινόντων προσώπων που γεννήθηκαν στην πόλη ήταν ο αξιόλογος φιλόσοφος Θέων ο Τιθοριεύς, για τον οποίο γίνεται ξεχωριστή μνεία στους «Βίους Φιλοσόφων» του Διογένη Λαέρτιου και στο «Περί του ΕΙ εν Δελφοίς» του Πλουτάρχου.

Μέσα στα επόμενα χρόνια, η πόλη, που φάνταζε απόρθητη στα μάτια εχθρικών λαών, μετονομάστηκε σε Τιθώρα, οπότε και κατά τα Βυζαντινά χρόνια έγινε εμπορικό και διοικητικό κέντρο με πλειάδα χριστιανικών ναών, ενώ την περίοδο της Επανάστασης του 1821 μετατράπηκε σε πόλο έλξης δύο εκ των σπουδαιότερων οπλαρχηγούς: αφενός του Οδυσσέα Ανδρούτσου, ο οποίος κατέλυσε και χρησιμοποιούσε ως στρατηγείο του τη «μαύρη τρούπα του Παρνασσού», τη σπηλιά που βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του χωριού, αφετέρου του Γεώργιου Καραϊσκάκη, ο οποίος έστησε το αρχηγείο του στην περιοχή, για να αντιμετωπίζει τους Τούρκους στη Δαύλεια.

Έναν αιώνα αργότερα, οι Τιθορείς ξαναέδειξαν την αγάπη τους για την ελευθερία, συμμετέχοντας ενεργά στη Αντίσταση, με τους Ιταλούς να καίνε, στις 24 Απριλίου του 1943 τιμωρητικά σχεδόν όλα τα σπίτια του χωριού, αναγκάζοντας τους κατοίκους να βρουν καταφύγιο σε σπηλιές και σε διάφορα εξωκλήσια του παρακείμενου ορεινού όγκου.

Ωστόσο, εδώ και αρκετές δεκαετίες, το πανέμορφο αυτό μέρος – στο οποίο γεννήθηκε και ο «πατέρας» της Finos Film, Φιλοποίμην Φίνος - άρχισε να γίνεται ιδιαίτερα γνωστό, αποτελώντας έναν must προορισμό για κάθε εποχή του χρόνου τόσο για τους λάτρεις των ορεινών δραστηριοτήτων όσο και για κάθε έναν που θέλει να απολαύσει την ομορφιά της φύσης και του μεγαλοπρεπέστατου Παρνασσού.

Ας δούμε, λοιπόν, μερικά από τα σημεία που αξίζει να επισκεφθείτε, εάν βρεθείτε ποτέ στη ιστορική Τιθορέα.

Πέρα από τον υπεραιωνόβιο πλάτανο, ο οποίος χρονολογείται από το 1887 και βρίσκεται στη γραφική κεντρική πλατεία του χωριού, οι επισκέπτες μπορούν να δουν τον μοναδικό ναό στη μνήμη του Αββά Ζωσιμά, παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά, που απεικονίζουν τον ζωδιακό κύκλο και μια μαρμάρινη σαρκοφάγο, που εκτίθενται δίπλα από τον ναό αυτό, τα ερείπια της αρχαίας οχυρωματικής γραμμής, που «διασχίζουν» το χωριό, το Παλιό Σχολαρχείο στην πλατεία Ευάγγελου Γιαλούρη, αλλά και την εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, που διακρίνεται από τον πέτρινο πύργο του ρολογιού στο προαύλιό της. Βέβαια, το πιο εντυπωσιακό από όλα τα ιερά είναι αυτό του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, στο σημείο όπου άλλοτε υπήρχε ένας αρχαίος ναός προς τιμήν του Αιγύπτιου θεού Σέραπη.

Φυσικά, πόλο έλξης μικρών και μεγάλων αποτελεί το μοναδικής ομορφιάς δάσος της Τιθορέας, το οποίο συμπεριλαμβάνεται στο δίκτυο «Natura 2000» και είναι γνωστό για την πλούσια βλάστησή του, διατηρώντας ευρεία γκάμα αειφύλλων πλατυφύλλων φυτών, δέντρων, όπως τα έλατα, η βελανιδιά, η κουμαριά και ο κέδρος, αλλά και λιγότερο θερμόβια είδη, όπως η μελικουκιά, η οστριά και η φτελιά.

Από τη λίστα των σημείων, που πρέπει να επισκεφθείτε, δεν θα μπορούσε να λείπει το «Μπαλκόνι της Τιθορέας», ένας βράχος που προσφέρει πανοραμική θέα στο χωριό και στο φαράγγι του Καχάλα, το οποίο είναι γνωστό για τους πολυσχιδείς βράχους, τις σπηλιές και τον παραδοσιακό νερόμυλο, ο οποίος διαθέτει λιθόχτιστους τοίχους, αλλά και η Αγιαρσαλή, όπως λένε το σπήλαιο της Αγίας Ιερουσαλήμ οι ντόπιοι. Για τους λάτρεις της πεζοπορίας, υπάρχουν αρκετές τοποθεσίες, που καταλήγουν στις κορυφές του Παρνασσού, όπως η θέση Πλατανάκος, από όπου ξεκινά μια εντυπωσιακή διαδρομή, που διατρέχει τη χαράδρα της Βελίτσας και καταλήγει στην ψηλότερη κορυφή του Παρνασσού, τη Λιάκουρα, με υψόμετρο που αγγίζει τα 2456 μ..