14 σπουδαίοι Έλληνες λογοτέχνες που ήταν υποψήφιοι για Νόμπελ

• Παναγιώτα Απέργη - 8 Μαΐου 2025

Ο θεσμός των βραβείων καθιερώθηκε το 1895 από τη διαθήκη του Άλφρεντ Νόμπελ, ο οποίος διέθεσε μεγάλο μέρος της περιουσίας του για αυτό το σκοπό, ενώ η απονομή τους ξεκίνησε το 1901, με τον βασικό όρο να αποδίδονται με αντικειμενικά κριτήρια στους υποψηφίους, υπερβαίνοντας τις όποιες πολιτικές αντιπαραθέσεις, εστιάζοντας αποκλειστικά αποκλειστικά στην προσφορά προς την ανθρωπότητα. Παρόλα αυτά, η επιλογή των νικητών, κυρίως στους τομείς Ειρήνης και Λογοτεχνίας, έχει επικριθεί πολλάκις ως ευθυγράμμιση με τις πολιτικές προτιμήσεις των κριτών.

Ενδεικτική είναι άλλωστε η βράβευση, το 1953, με το Νόμπελ Λογοτεχνίας του ικανότατου κατά τα άλλα πολιτικού,Ουίνστον Τσόρτσιλ για το έργο του «Η ιστορία του Β' παγκοσμίου πολέμου», με τη Σουηδική Ακαδημία να κάνει λόγο για «δεξιοτεχνία των ιστορικών και βιογραφικών περιγραφών και εξαιρετική ρητορική έξαρση στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» του Βρετανού πολιτικού, την ώρα που συνυποψήφιοί του ήταν λογοτέχνες αδιαμφισβήτητης δεινότητας όπως ο Γκράχαμ Γκριν, ο Ερνστ Χέμινγουεϊ, ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Ρούντολφ Κάσνερ κ.ά..

Δυο δεκαετίες αργότερα, η βράβευση του τότε Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χένρι Κίσινγκερ, μιας από τις πιο αμφιλεγόμενες πολιτικές προσωπικότητες του 20ου αιώνα., με Νόμπελ Ειρήνης μετατράπηκε σύντομα σε οργή, με συνυποψηφίους του και απλούς πολίτες να παρατηρούν ότι επρόκειτο για μια καθαρά πολιτική κίνηση.

Στο μεταξύ, στην ιστορία του θεσμού, δύο νικητές αρνήθηκαν τα βραβεία τους για διαφορετικούς λόγους. Ο λόγος για τον Γάλλο συγγραφέα Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο οποίος απέρριψε το 1964 το Νόμπελ Λογοτεχνίας, επικαλούμενος προσωπικούς και αντικειμενικούς λόγους, αλλά και τον Βιετναμέζο πολιτικό Λε Ντουκ Το, που κλήθηκε να μοιραστεί με τον Κίσινγκερ, το 1973, το βραβείο, με τον ίδιο να αρνείται υπογραμμίζοντας ότι η ειρήνη δεν είχε επιτευχθεί, αφού η μεγαλύτερη ψυχροπολεμική ένοπλη σύγκρουση μεταξύ Δύσης και Ανατολής τέλειωσε δύο χρόνια αργότερα.

Δυστυχώς, αρκετοί από τους βραβευμένους πέρασαν στη λήθη της ιστορίας, αφού το έργο τους δεν επηρέασε καθόλου την παγκόσμια λογοτεχνία, ενώ αντίθετα υπάρχουν μεγάλες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που η ιστορία των Νομπελ έχει να θυμάται είτε γιατί δεν κέρδισαν ποτέ το βραβείο, είτε γιατί δεν προτάθηκαν καν, μεταξύ των οποίων οι Τζέιμς Τζόις, Μάρσελ Προυστ, Λέων Τολστόι, Χένρι Ίψεν, Άρθουρ Μίλερ, Μαρκ Τουέιν, Βιρτζίνια Γουλφ, Φραντς Κάφκα, Τζωρτζ Όργουελ, Μίλαν Κούντερα κ.ά..

Ωστόσο, η Ελλάδα ευτύχησε να δει να βραβεύονται δύο εκπρόσωποι της λογοτεχνικής της παρουσίας: ο Γιώργος Σεφέρης, το 1963, και ο Οδυσσέας Ελύτης, το 1979, αν και υπήρξαν αρκετοί άλλοι που προτάθηκαν για το ίδιο βραβείο μέσα στις πολλές δεκαετίες που «μετρά» ο θεσμός.

Ας δούμε, λοιπόν, μερικούς από τους Έλληνες λογοτέχνες που δεν κατάφεραν ποτέ, αν και προτάθηκαν, να πάρουν το λογοτεχνικό «Όσκαρ».

Δημήτριος Βερναρδάκης (1833-1907)

Ο πολυπράγμων λόγιος, συγγραφέας της «Μαρίας Δοξαπατρή» και της τραγωδίας «Φαύστα» και καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών προτάθηκε δυο φορές για το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1904 και το 1905.

Γεώργιος Σουρής (1853- 1919)

Ο «σύγχρονος Αριστοφάνης», όπως έχει χαρακτηριστεί από τους σύγχρονους κριτικούς, προτάθηκε για το βραβείο κάθε χρόνο από το 1907 έως το 1912, εκτός από το 1910, διάστημα μέσα στο οποίο συνέτασσε σπουδαία σατιρικά ποιήματα. Μέχρι σήμερα, διαχρονικό παραμένει το ποίημά του υπό τον τίτλο «Δυστυχία σου Ελλάς», στο οποίο παρουσιάζει την κακοδαιμονία της ελληνικής πολιτικής σκηνής, με την πληθώρα ελαττωμάτων των Ελλήνων, αποδίδοντάς με απαράμιλλο σαρκασμό και χιούμορ.

Κωστής Παλαμάς (1859-1943)

Η κεντρική μορφή της λογοτεχνικής γενιάς του 1880, που συνέβαλε σημαντικά στην ανανέωση και την εξέλιξη της νεοελληνικής ποίησης, ήταν συνολικά δεκατέσσερις φορές υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, από το 1926 ως το 1939. Σημαντικότερα έργα του θεωρούνται τα «Τραγούδια της πατρίδος μου», «Τα μάτια της ψυχής μου», «Ίαμβοι και Ανάπαιστο», « Η Φλογέρα του βασιλιά», αλλά και «Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου».

Γιώργος Θεοτοκάς (1906-1966)

Ο δοκιμιογράφος, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας, που χαρακτηρίζεται για τη στοχαστική του διάθεση και την καθαρότητα του ύφους του, προτάθηκε μια φορά για Νόμπελ Λογοτεχνίας, το 1945.

Άγγελος Σικελιανός (1884-1951)

Ο γνωστός για τον έντονο λυρισμό του, αλλά και τον πληθωρικό του λόγο ποιητής προτάθηκε για Νόμπελ Λογοτεχνίας πέντε φορές, από το 1946, με μια εξ αυτών να ήταν η κοινή του βράβευση με τον Νίκο Καζαντζάκη. Ωστόσο, κανείς από τους δυο λογοτέχνες δεν βραβεύτηκε, με την ελληνική πολιτεία να συμβουλεύει τη Σουηδική Ακαδημία ότι κάτι τέτοιο θα ήταν επιβράβευση δυο ατόμων με… αριστερές πολιτικές πεποιθήσεις. Αξιομνημόνευτο έργο του ο «Αλαφροΐσκιωτος», ένας ύμνος για την ελληνική φύση, αλλά και το περίφημο «Ηχήστε οι Σάλπιγγες…», που εκφώνησε στην κηδεία του Κωστή Παλαμά, το 1943.

Γρηγόριος Ξενόπουλος (1867-1951)

Γεννήτορας πολυάριθμων μυθιστορημάτων, θεατρικών έργων, κριτικών, διηγημάτων και μεταφράσεων, ο Ζακυνθινός λογοτέχνης, έργα του οποίου μεταφέρθηκαν στη μικρή οθόνη, κάνοντάς τον... τον πιο τηλεοπτικό Έλληνα λογοτέχνη, ήταν υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1947.

Γεώργιος Δροσίνης (1859- 1951)

Ένας από τους τους πρωτοπόρους της Νέας Αθηναϊκής Σχολής και της ηθογραφίας, που αγωνίστηκε για την απλοποίηση του λόγου και την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, ο Δροσίνης προτάθηκε για το Νόμπελ Λογοτεχνίας δυο φορές, το 1947 και το 1948.

Νίκος Καζαντζάκης (1883- 1957)

Έχοντας γίνει γνωστός αρχικά για το μεταφραστικό του έργο, καθώς μετέφρασε λογοτεχνικά έργα από έξι γλώσσες, ο Νίκος Καζαντζάκης διέψευσε κάθε άδικη κατηγορία σε βάρος του, λόγω των θρησκευτικών και πολιτικών του πιστεύω, παραμένοντας μέχρι σήμερα ο πιο αναγνωρίσιμος Έλληνας πεζογράφος του 20ού αιώνα. Ως τον θάνατό του προτάθηκε εννέα φορές για το  Νόμπελ Λογοτεχνίας, ωστόσο, εξ αιτίας της ανάμειξης της ελληνικής πολιτείας και της εκκλησίας, δεν κατάφερε ποτέ να τιμηθεί με το βραβείο. Μάλιστα, ένας από τους σφοδρότατους πολέμιούς του, που τον υπονόμευε στη Σουηδική Ακαδημία, υπήρξε ο Αλμπέρ Καμί.

Τα πιο γνωστά του έργα είναι  «Οδύσσεια»,  «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», «Ο φτωχούλης του Θεού», « Ο Τελευταίος Πειρασμός» και «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται».

Γεώργιος Βουγιουκλάκης (1903-1956)

Με τέσσερα μυθιστορήματα στο ενεργητικό του και τη μετάφραση στη δημοτική γλώσσα του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου, ο Γεώργιος Βουγιουκλάκης προτάθηκε το 1954 από την Ένωση Ελλήνων Συγγραφέων για το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Μέλπω Αξιώτη (1905– 1973)

Η πρώτη και μόνη Ελληνίδα λογοτέχνης που έχει προταθεί για το εν λόγω βραβείο, το 1956, Μέλπω Αξιώτη, στέκεται επάξια δίπλα σε όλες τις μεγάλες και όλους τους μεγάλους συγγραφείς, αφήνοντας παρακαταθήκη της ένα πλούσιο και πολυσήμαντο έργο, που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τα «Δύσκολες Νύχτες», «Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη», «Το σπίτι μου», «Απάντηση σε πέντε ερωτήματα», «Πρωτομαγιά» κ.ά..

Ηλίας Βενέζης (1904-1973)

Ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της γενιάς του 1930, ραψωδός της προσφυγιάς και του ξεριζωμού, που αποτύπωσε στο έργο του τις περιπέτειες του μικρασιατικού ελληνισμού, ο Ηλίας Βενέζης προτάθηκε για το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1960 και το 1963.Γνωστά έργα του είναι τα μυθιστορήματα «Το Νούμερο 31328», «Γαλήνη» και «Αιολική Γη».

Στράτης Μυριβήλης (1890-1969)

Γνωστός για την αντιπολεμική θεματολογία και το λυρικό του ύφος, ο Ευστράτιος Σταματόπουλος, κατά κόσμον Στράτης Μυριβήλης, προτάθηκε τρεις φορές για το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1960, το 1962 και το 1963. Γνωστότερα έργα του «Η ζωή εν τάφω», «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια» και «Η Παναγιά η γοργόνα».

Παντελής Πρεβελάκης (1909-1986)

Λογοτέχνης, δοκιμιογράφος, θεατρικός συγγραφέας, αλλά και ένας σημαντικός καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, ο Παντελής Πρεβελάκης προτάθηκε δυο φορές για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, το 1970 και το 1972. Πιο γνωστά δημιουργήματά του, «Η πιο γυμνή ποίηση», «Το χρονικό μιας πολιτείας», «Ο ήλιος του θανάτου», «Ο Κρητικός», «Το ηφαίστειο» κ.ά..

Γιάννης Ρίτσος (1909-1990)

Ο ποιητής της «Ρωμιοσύνης», Γιάννης Ρίτσος, είχε προταθεί τουλάχιστον τέσσερις φορές για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ωστόσο δεν κέρδισε ποτέ. Παρόλα αυτά, τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν, το 1977 ως ένδειξη σεβασμού για το ευρύ του έργο με διεθνή απήχηση. Η ποίησή του διακρίνεται για το πηγαίο αίσθημα, την πολυμορφία της, αλλά και την θεματολογία του, που αντλείται από την παράδοση, την ιδεολογία και τους κοινωνικούς αγώνες. Ο «Επιτάφιος», η «Ρωμιοσύνη» και η «Σονάτα υπό το Σεληνόφως» είναι τρία από τα πιο γνωστά έργα του.