Βασίλης Βασιλικός: Ο θεμελιωτής της «δημοσιογραφικής» λογοτεχνίας που μεταφράστηκε σε 33 γλώσσες

• Παναγιώτα Απέργη - 24 Μαΐου 2025

Ο Βασίλης Βασιλικός γεννήθηκε στα Ποταμούδια Καβάλας, στις 18 Νοεμβρίου του 1934, με την οικογένειά του να μετακομίζει, κατά τη διάρκεια της βουλγαρικής Κατοχής, στη Θεσσαλονίκη, όπου έμεινε έως το 1957. Αφού αποφοίτησε από το Κολέγιο «Ανατόλια», σπούδασε Νομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και συνέχισε τις σπουδές του για συγγραφή σεναρίων στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ και τηλεσκηνοθεσία στη Σχολή της RCA στη Νέα Υόρκη.

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, ξεκινώντας τη συνεργασία του με το περιοδικό «Ο Ταχυδρόμος», ενώ εργάστηκε ως σεναριογράφος και βοηθός σκηνοθέτη σε ελληνικές και διεθνείς κινηματογραφικές παραγωγές, δημιουργώντας μαζί με τον Κώστα Σφήκα το σενάριο για την πολυβραβευμένη δραματική ταινία του Νίκου Κούνδουρου «Μικρές Αφροδίτες».

Στο ελληνικά Γράμματα πρωτοεμφανίστηκε, το 1949, δημοσιεύοντας ποιήματά του στην εφημερίδα «Μακεδονία», ενώ το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Η διήγηση του Ιάσονα», με θεματολογία από την αρχαία ελληνική γραμματεία, που επαινέθηκε ιδιαίτερα από την κριτική, εκδόθηκε το 1953. Δέκα χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε την τριλογία αποτελούμενη από τις νουβέλες  «Το Φύλλο», «Το Πηγάδι» και «Τ’ Αγγέλιασμα», για την οποία τιμήθηκε με το «Βραβείο των Δώδεκα», με τον νεοελληνιστή Λίνο Πολίτη να παρατηρεί ότι «εξέφρασε με καινούργια, μοντέρνα γλώσσα, μια γλώσσα πυκνή και πολυσήμαντη, τη διάλυση, τη σύγχυση, την απογοήτευση, τη διαμαρτυρία, τη φυγή - ό,τι χαρακτηρίζει και ό,τι αποτελεί την τετάρτη διάσταση της αινιγματικής εποχής του».

Ωστόσο, σταθμό για την πορεία του υπήρξε το βιβλίο «Ζ Φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος», που αναφέρεται στη δολοφονική επίθεση από παρακρατικούς σε βάρος του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, το οποίο άρχισε να γράφει αμέσως μετά τα γεγονότα, το 1963, δημοσιεύοντάς το σε συνέχειες στο περιοδικό «Ταχυδρόμος», το 1966.

Την περίοδο της Χούντας αυτοεξορίστηκε σε χώρες της δυτικής Ευρώπης και στις ΗΠΑ, όπου ανέπτυξε αντικαθεστωτική δράση, με συνοδοιπόρο την πρώτη του σύζυγο, δημιουργώντας, παράλληλα, τον εκδοτικό οίκο 8 ½ , όπου εξέδιδε τα βιβλία του, που προορίζονταν για την Ελλάδα.

Μετά τη Μεταπολίτευση, επέστρεψε στην Ελλάδα και συνεργάστηκε με εφημερίδες και περιοδικά, όπως η Ελευθεροτυπία, Τα Νέα, η Καθημερινή, η Αυγή, η Νέα Εστία, η Επιθεώρηση Τέχνης και το Αντί, ενώ το 1981, επί διακυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου διετέλεσε αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής της ΕΡΤ, θέση από την οποία παραιτήθηκε, το 1984.

Ο Βασίλης Βασιλικός είχε την επιμέλεια και την παρουσίαση της εμβληματικής και ενδιαφέρουσας εκπομπής, Άξιον Εστί (1994-2019) αφιερωμένης στις Τέχνες και στα Γράμματα.

Αναπόσπαστο στοιχείο του έργου του είναι η αυτοβιογραφικότητα, ο πολιτικός και κοινωνικός προβληματισμός, η έντονη ειρωνεία και η κατάλυση της παραδοσιακής αφηγηματικής γραφής, με τις επιρροές από τη δημοσιογραφία και τον κινηματογράφο να είναι έντονες, αφού συχνά μετέπλαθε σε ιστορίες δημοσιογραφικό υλικό.

Για τη σπουδαιότητα του έργου του και τη συνεισφορά του στα Γράμματα τιμήθηκε από τη Γαλλική Δημοκρατία, το 1984, έλαβε το βραβείο Mediteranneo, ενώ τα αρχεία του βρίσκονται στην Howard Gottlieb Collection του Πανεπιστημίου της Βοστόνης.

Το 1997, με απόφαση της κυβέρνησης Σημίτη διορίστηκε πρεσβευτής της Ελλάδας στην UNESCO, τον πολιτιστικό βραχίονα του ΟΗΕ, παραμένοντας στη θέση αυτή έως το 2004, ενώ διετέλεσε δημοτικός σύμβουλος του Δήμου Αθηναίων και βουλευτής Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ, μέχρι τον θανατό του.

Ο σπουδαίος συγγραφέας «έφυγε» από τη ζωή στις 30 Νοεμβρίου 2023, λίγες ημέρες μετά τα 89α γενέθλιά του, σκορπίζοντας τη θλίψη στον χώρο των Γραμμάτων και των Τεχνών, που κοσμούνται από τα έργα «Η Μυθολογία της Αμερικής», «Το ψαροντούφεκο», «Θύματα ειρήνης», «Οι φωτογραφίες», «Ο Μονάρχης», «Υπάρχουν όνειρα», «Οι φωτογραφίες» «Γλαύκος Θρασάκης» κ.ά..