Σκάκι: Η ιστορία ενός πανάρχαιου παιχνιδιού στρατηγικής

Παναγιώτα Απέργη - 31 Ιανουαρίου 2025

Μπορεί το σκάκι να παραμένει μέχρι σήμερα ένα από τα πιο δημοφιλή παιχνίδια στρατηγικής, αλλά η ιστορία του καλύπτεται από μυστήριο και χάνεται στα βάθη των αιώνων, με αρκετές χώρες να διεκδικούν την καταγωγή του.

Κι αυτό γιατί παιχνίδια που μοιάζουν με αυτό παίζονταν ήδη από την αρχαιότητα από την Ελλάδα και την Αίγυπτο ως και την Κίνα, ενώ παρόμοιο παιχνίδι είχε φτάσει και στους Κέλτες ήδη πριν την Ρωμαϊκή παρουσία, με τους αρχαιολόγους να εντοπίζουν θραύσματά του σε Ρωσία, Κεντρική Ασία, Ινδία και Πακιστάν, που χρονολογούνται σε πανάρχαιες χρονικές περιόδους.

Σύμφωνα, μάλιστα, με θεωρίες, το σκάκι ξεκίνησε στην Ινδία τον 6ο αιώνα, κατά την περίοδο της Αυτοκρατορίας Γκούπτα, πριν να εξαπλωθεί στην Περσία, αποτελώντας μέρος της εκπαίδευσης των ευγενών. Μάλιστα, ο βραχμάνος Σίσσα λέγεται ότι ανέλαβε να δημιουργήσει ένα παιχνίδι για την ικανοποίηση του ηγεμόνα της περιοχής του, με την εφεύρεσή του να είναι τόσο εντυπωσιακή που ο άρχοντας ήταν πρόθυμος να προσφέρει στον Σίσσα όποια ανταμοιβή εκείνος θα ήθελε.

Τότε, ο βραχμάνος ζήτησε τόσους κόκκους σιτάρι όσοι θα μαζεύονταν αν έβαζαν στο πρώτο τετράγωνο της σκακιέρας έναν κόκκο, στο δεύτερο δύο, στο τρίτο τέσσερις, διπλασιάζοντάς τους κάθε φορά στο επόμενο τετράγωνο. Αν και το αίτημα φάνηκε ταπεινό στην πραγματικότητα δεν μπορούσε να ικανοποιηθεί, γιατί ο Σίσσα, ουσιαστικά είχε ζητήσει παραπάνω από 900.000.000.000 τόνους σιταριού.

Το απλό, κι όμως σύνθετο, παιχνίδι που έφερε το σανσκριτικό όνομα «chaturanga», που σήμαινε «τέσσερα τμήματα», υπονοώντας τα τέσσερα σώματα του ινδικού στρατού, παιζόταν από τέσσερα άτομα, που το καθένα κατείχε μια γωνία της σκακιέρας.

Στο ινδικό έπος «Μαχαμπαράτα», γίνεται λόγος τόσο για το «chaturanga» όσο και για το «ramayana», στο οποίο νικητής αναδεικνύονταν αυτός που κατατρόπωνε τον βασιλιά, με τη χαρακτηριστική η φράση των παικτών «shāh māt» (ο βασιλιάς έχει ακινητοποιηθεί).

Όπως περιγράφεται σε σχετικά χειρόγραφα, από την Ινδία το παιχνίδι έφτασε στην Περσία, όπου υπήρξαν σημαντικές τροποποιήσεις τόσο στους κανονισμούς όσο και στην εμφάνισή του. Μετά την κατάκτηση της Περσίας από τους Άραβες, ο μουσουλμανικός κόσμος αγάπησε το σκάκι και διατήρησε τα ονόματα των κομματιών και τους κανόνες, ενώ πολύ σύντομα άρχισαν να δημιουργούν σκακιστικά προβλήματα.

Στην Ευρώπη, το σκάκι έφτασε από τους Μαυριτανούς, μετά την κατάκτηση της Ισπανίας τον 8ο αιώνα, με πηγές να κάνουν λόγο αρχικά για ένα παιχνίδι γνωστό ως «ajedrez» στα ισπανικά, «escacs» στα καταλανικά και «échecs» στα γαλλικά.

Κατά την ευρωπαϊκή του μετεξέλιξη, το σκάκι δέχθηκε μεγάλες αλλαγές που αντανακλούσαν τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς που συνέβησαν κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, με ενδεικτικότερη, ίσως, την καθιέρωση της βασίλισσας ως ισχυρό κομμάτι, που συμβολίζει την αυξημένη γυναικεία δράση.

Ωστόσο, το σκάκι, στη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα με επιφάνεια 8x8 τετραγώνων άσπρων και μαύρων εναλλάξ, διαμορφώθηκε γύρω στο 1500, με τις τελευταίες αλλαγές τόσο στα πιόνια όσο και στις κινήσεις και τους κανονισμούς να ολοκληρώνονται το 1475 και το πρώτο σωζόμενο βιβλίο με θέμα το σκάκι να εκδίδεται το 1496 από τον Ισπανό Λουίς Λουτσένα.