Πηγή Φωτογραφιών: Pexels και Google Images
Το παιχνίδι με τη σκιά και το φως, παλιά παράδοση με μακραίωνη ιστορία, ήταν και παραμένει ως σήμερα δημοφιλές σε πολλές χώρες, διασκεδάζοντας τόσο τα παιδιά όσο και τους ενήλικες.
Πρόκειται, ουσιαστικά, για μια αρχαία μορφή αφήγησης και ψυχαγωγίας στην Κίνα, την Ινδία, το Ιράν, το Νεπάλ, που χρησιμοποιεί επίπεδες αρθρωτές μορφές (μαριονέτες σκιών), οι οποίες συγκρατούνται ανάμεσα σε μια πηγή φωτός και μια ημιδιαφανή οθόνη από ύφασμα ή δέρμα.
Οι ερευνητές τοποθετούν τις ρίζες αυτής της τέχνης στη νοτιοανατολική Ασία, σε χώρες όπως η Ινδία, η Ινδονησία, η Μαλαισία, η Ταϊλάνδη, η Καμπότζη, όπου η σκιά έχει θρησκευτική σημασία, συνδεόμενη στενά με τους νεκρούς. Εκεί κατασκεύασαν τις πρώτες φιγούρες, σε μια προσπάθεια να έχουν επαφή μ’ αυτούς που έχασαν, μορφές που συμβόλιζαν τις ψυχές των ανθρώπων αλλά και τους θεούς και τους δαίμονες.
Το Θέατρο Σκιών αναπτύχθηκε στην Ινδία γύρω στον 4ο αιώνα π.Χ. με θέματα παρμένα από τα δυο ινδικά έπη, το Μαχαραμπάτα και το Ραμαγιάνα, από όπου προέρχονται και τα θέματα του θεάτρου Σκιών της Ιάβας, της Κεϋλάνης, της Καμπότζης και της Ταϊλάνδης.
Στην Κίνα εμφανίστηκε γύρω στα 121π.Χ. με μια κινέζικη ιστορία να αποδίδει τη γέννησή του στην προσπάθεια ενός μάγου να παρηγορήσει τον αυτοκράτορα Βου, της δυναστείας των Χαν, για τον θάνατο της συζύγου του, αναπαριστάνοντας τη σκιά της πίσω από μια οθόνη.
Το κινέζικο Θέατρο Σκιών παρουσιάζει απαράμιλλη τελειότητα και αισθητική, επειδή κατορθώνει να ενσωματώσει και να μετουσιώσει, με απόλυτο τρόπο, διαφορετικές Τέχνες: χαρακτική, ζωγραφική, μουσική, μιμητική, ηθοποιία. Οι φιγούρες του περίπλοκες, λεπτοδουλεμένες, με έντεκα αρθρώσεις, φτιαγμένες πάνω σε δέρμα γαϊδάρου, αναπαριστούσαν τον Βούδα, τους θεούς, τους δράκους, τους νεκρούς και τους ζωντανούς ανθρώπους.
Από την Άπω Ανατολή το ταξίδι του Θεάτρου σκιών θα έχει πρώτο σταθμό το Ιράν, από κει θα κατευθυνθεί στις Αραβικές χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, και περνώντας από την οθωμανική επικράτεια να φθάσει τελικά στην Ευρώπη.
Οι Άραβες θα χρησιμοποιήσουν το Θέατρο Σκιών σαν μέσο διδασκαλίας του μουσουλμανικού δόγματος αλλά με πολλούς περιορισμούς.
Χώρος δράσης του Θεάτρου Σκιών έγιναν τα μοναστήρια, οι τεκέδες και τα εργαστήρια των παζαριών όπου, πάνω στο πανί του, κατατάχθηκαν ισότιμα οι κοινωνικές ομάδες και τάξεις, ανάλογα με τη θέση τους στην παραγωγή και κάθε χαρακτήρας του γίνεται σύμβολο αυτών των τάξεων. Μάθαινε στους θεατές να είναι ετοιμόλογοι με τον διάλογο, το παζάρεμα, τα λογοπαίγνια.
Αυτή η μορφή του Θεάτρου Σκιών με τον Καραγκιόζη πρωταγωνιστή, γεννήθηκε στη Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη, κυριάρχησε σε όλη την Ανατολή και τα Βαλκάνια.
Στην Αίγυπτο, στις αρχές του 20ου αιώνα, έχουμε τα πρώτα γραπτά κείμενα, παιγμένα σε παραστάσεις αυτού του είδους του θεάτρου. Στην Αλγερία, το Θέατρο Σκιών θα αποτελέσει αγαπημένη διασκέδαση των κατοίκων, με τον Καραγκούς, τον φοβερό πατριώτη και επαναστάτη, να επιτίθεται κατά των Γάλλων αποικιοκρατών.
Η ιστορία της δημιουργίας του Θεάτρου του Καραγκιόζη στηρίζεται σε προφορικές παραδόσεις, με πιο διαδεδομένη αυτή του Χατζηαβάτη και του Καραγκιόζη, που ζούσαν στην Προύσα. Εκεί ο Χατζηαβάτης, που είχε αναλάβει να κτίσει το σαράι του πασά και αυτό δεν τελείωνε με τίποτε, λέει στον Πασά πως φταίχτης είναι ο Καραγκιόζης, μαραγκός με μυαλό αρχιμάστορα αλλά παραμυθάς με ιστορίες αστείες, που παρασύρουν τους εργάτες και δεν δουλεύουν.
Ο Πασάς εκτελεί τον Καραγκιόζη αλλά καταλαβαίνει πόσο άδικος ήταν και μελαγχολεί. Οι άλλοι πασάδες φέρνουν στο σαράι τον Χατζηαβάτη να λέει στον πασά τις ιστορίες του Καραγκιόζη και εκεί, μια μέρα, ο Χατζηαβάτης φτιάχνει έναν χάρτινο Καραγκιόζη, τεντώνει ένα ύφασμα και, παίζοντας με το φως, δίνει μια παράσταση με τα χωρατά του ήρωα, θέαμα που ευχαριστεί τον Πασά και έτσι δημιουργείται ο Καραγκιόζης.
Υπάρχει και η άλλη εκδοχή, αυτή που θέλει τον Υδραίο Μαυρομάτη, γύρω στον 18ο αιώνα να έρχεται στην Πόλη από την Κίνα, φέρνοντας το θέατρο σκιών του από κει και προσαρμόζοντάς το στα νέα δεδομένα και ονομάζοντας τον πρωταγωνιστή του Καραγκιόζ- Καραγκιόζη, που στα τουρκικά σημαίνει Μαυρομάτης.
Το θέατρο του Καραγκιόζη περιόδευε και στον ελληνικό χώρο, παιζόταν στην ελληνική γλώσσα αλλά ήταν θέαμα ακατάλληλο λόγω των άσεμνων εκφράσεων και κινήσεων και, μετά την απελευθέρωση, εγκαθίσταται μόνιμα στην Ελλάδα, με πρώτο Καραγκιοζοπαίκτη τον μπαρμπα-Γιάννη τον Βράχαλη (ανάμεσα στα 1850 με 1860).
Η απαλλαγή του Καραγκιόζη από τα τουρκικά στοιχεία ξεκίνησε από την Ήπειρο, αλλά ολοκληρώθηκε από τον Πατρινό Δημήτριο Σαρδούνη, γνωστό με τον ψευδώνυμο Μίμαρος, που αφαίρεσε τα αισχρά λόγια και τις άσεμνες εκφράσεις και κινήσεις και του έδωσε τη φόρμα που ξέρουμε.
Αυτός χρησιμοποίησε πρόσωπα της παλιάς οθωμανικής εξουσίας για να σατιρίσει τη νέα εξουσία στον ελλαδικό χώρο, με νέους τύπους ανάλογα με την περιοχή στην οποία δίνονται οι παραστάσεις, δημιούργησε ιστορικά και ηρωικά έργα εμπνευσμένα από την ελληνική επανάσταση αλλά και κωμικά, που σατίριζαν τα νέα επαγγέλματα της εποχής, μεγάλωσε τη σκηνή, πρόσθεσε νέους χαρακτήρες, όπως του σιορ-Διονυσίου, του Βεληγκέκα και το Κολλητήρι.
Στον Καραγκιόζη τα γυναικεία πρόσωπα είναι λιγοστά γιατί όλες οι φωνές γίνονται από τον καραγκιοζοπαίκτη, όπως στο αρχαίο θέατρο οι άνδρες έπαιζαν και τους γυναικείους ρόλους.
Ο καραγκιοζοπαίκτης είναι ένας μεγάλος δημιουργός και πολυτάλαντος καλλιτέχνης: φτιάχνει μόνος του τις φιγούρες για την παράσταση πάνω σε δέρμα ή χαρτί, τις ζωγραφίζει, τις κάνει να περπατούν, να χορεύουν, να μιλούν, να γελούν, να παλεύουν, να πολεμούν, σκηνογραφεί, μιμείται τις χαρακτηριστικές φωνές του κάθε ήρωά του, έχει απομνημονεύσει τα κείμενα των έργων από τον καιρό που ήταν βοηθός, κάνει τη σκηνοθεσία, επιμελείται τη μουσική επένδυση της παράστασης.
Το 1924 ιδρύθηκε το Σωματείο Ελλήνων Καραγκιοζοπαικτών με ιδρυτές τους Σωτήρη Σπαθάρη και Αντώνη Παπούλια ή Μόλλα και, αν και μέχρι το 1940 η τέχνη του Καραγκιόζη γνώρισε μεγάλη ακμή στον ελλαδικό χώρο, με την Κατοχή και με την εισβολή του έγχρωμου κινηματογράφου άρχισε η σταδιακή παρακμή του.
