4 + 1 Βότανα: μύθοι και χρήσεις μέσα στα χρόνια

• Παναγιώτα Απέργη - 7 Ιουνίου 2020

Δεντρολίβανο ( Rosmarinus Officinalis - Salvia Rosmarinus)

Συχνά ονομαζόμενο και ως «δροσιά της θάλασσας» (λατ. ros marinus), λόγω του ότι φυτρώνει κοντά στη θάλασσα, το δεντρολίβανο ήταν γνωστό σε πολλούς αρχαίους λαούς, οι οποίοι το καλλιεργούσαν και το χρησιμοποιούσαν συστηματικά ως αρωματικό.

Πρώτη γραπτή αναφορά βλέπουμε σε πλάκα με σφηνοειδή γραφή του 5000 π.Χ., ενώ ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος το περιλαμβάνει στη «Φυσική Ιστορία» του.

Στη Βρετανία το φυτό ήρθε, μάλλον, με τους Ρωμαίους, όταν την κατέλαβαν κατά το δεύτερο μισό του 1ου αιώνα μ.Χ., με την πρώτη γραπτή αναφορά του σε βρετανικό έδαφος να προέρχεται από τον 8ο αιώνα, αποδιδόμενο στο Καρλομάγνο, ο οποίος, γενικά, προωθούσε την καλλιέργεια των βοτάνων.

Οι αρχαίοι Έλληνες, πάλι, το θεωρούσαν θεϊκό δώρο της Αφροδίτης και το χρησιμοποιούσαν όχι μόνο σε διάφορες θρησκευτικές τελετές και γιορτές, αλλά και ως διακοσμητικό και καύσιμο για θυμίαμα, ενώ οι μαθητές συνήθιζαν να φορούν στεφάνια πλεγμένα με δεντρολίβανο, όταν είχαν εξετάσεις, γιατί βοηθούσε τη συγκέντρωση και τη μνήμη.

Συχνά γίνεται μνεία στις πηγές - και ιδιαίτερα κατά τα μεσαιωνικά χρόνια - πως το αφέψημα δενδρολίβανου, κέδρου και τερβινθίνης ήταν ένα είδους ελιξιρίου νεότητας, ενώ τα παλαιότερα χρόνια στα νοσοκομεία το χρησιμοποιούσαν ως απολυμαντικό και αρωματικό.

Ρίγανη (Ορίγανον το κοινόν - Origanum Vulgare)

Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση της παρουσιάστηκε στους Ασσυρίους, το 3.000 π.Χ., οι οποίοι περιέγραψαν πολλές ιατρικές εφαρμογές της, ενώ σύμφωνα με πολλές γραπτές πηγές, χαρακτηρίζεται βιβλικό φάρμακο, συγγενικό με τον ύσσωπο.

Η ρίγανη χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα σαν φάρμακο και υπήρξε η προσφιλέστερη συνταγή εκατοντάδων αρχαίων θεραπευτών, αποτελώντας, παράλληλα, σύμβολο χαράς και ευτυχίας με τις νύφες να στέφονται με στεφάνια δάφνης και ρίγανης.

Ο Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος, γνωστός βοτανολόγος της αρχαιότητας, τη συνιστούσε σε εκείνους που παρουσίαζαν απώλεια της όρεξής τους και σε όσους αντιμετώπιζαν δηλητηριάσεις.

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, οι γιατροί ανέπτυξαν πολλές χρήσεις για τη ρίγανη, εξάγοντας ακόμη και αιθέριο έλαιό/ο και συνιστώντας της για διάφορες πνευμονικές παθήσεις.

Η συλλογή της γίνεται κατά την ανθοφορία του φυτού, ενώ η αποξήρανσή της γίνεται σε ειδικά υπόστεγα ή ξηραντήρια και η καλλιέργειά της γίνεται σε συγκεκριμένες περιοχές, όπως στη Μαυρούδα Τρικάλων και στην Καρδίτσα, ενώ στις Η.Π.Α η κατανάλωσή της αυξήθηκε τόσο πολύ τα τελευταία χρόνια ώστε γίνεται μαζική καλλιέργειά της σε διάφορες περιοχές του νότου αλλά και στο Μεξικό.

Αρισμαρί και ρίγανη, φασκομηλιά, φλισκούνι,
θύμος, μυρθιά και καντιφές τρυπούνε μου τ΄ αρθούνι.
Κρητική Μαντινάδα

Κόλιανδρος (Κορίανδρος ο εδώδιμος - Κορίανδρον το ήμερον – Coriandrum Sativum)

Τα άνθη του κόλιανδρου καλλιεργούνταν ήδη από το 5000 π.Χ., με τους καρπούς του να εντοπίζονται σε τάφους της αρχαίας Αιγύπτου, με ενδεικτικότερο παράδειγμα τον τάφο του Τουταγχαμόν.

Σημαντική για την ιστορία του βοτάνου υπήρξε η ανακάλυψη δεκαπέντε αφυδατωμένων καρπών, τα οποία βρέθηκαν στο προ-κεραμικό Νεολιθικό Β επίπεδο του Nahal Hemar, που μπορεί να είναι το αρχαιότερο αρχαιολογικό εύρημα κόλιανδρου.

Ο κόλιανδρος φαίνεται ότι είχε καλλιεργηθεί και στην Ελλάδα από τη δεύτερη χιλιετία π.Χ., με την αναφορά του σε μια πινακίδα με Γραμμική Β, από την Πύλο. Ακόμη, αναφέρεται και σε όλα τα συγγράμματα του μεσαίωνα.

Βασιλικός (Ώκιμον το βασιλικόν – Ocimum basilicum)

Σύμφωνα με έναν ινδικό μύθο, η όμορφη Τούλσι (στα ινδικά βασιλικός) μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο φυτό, για να γλυτώσει από τον έρωτα του θεού Βισνού, με το βότανο να θεωρείται το ιερό φυτό των Ινδουιστών και του Κρίσνα.

Στην Αίγυπτο, το φυτό χρησιμοποιούνταν μαζί με το μύρο και το λιβάνι, ως πρώτη ύλη στο βαλσάμωμα των νεκρών φαραώ.

Οι αρχαίοι Έλληνες δεν εκτιμούσαν το φυτό, διότι πίστευαν πως οι σκορπιοί φώλιαζαν κάτω από τις ρίζες του, λόγω της έντονης μυρωδιάς του και το θεωρούσαν ένα είδος κατάρας και οιωνού θανάτου.

Για τους Ρωμαίους, αντίθετα, ήταν έμβλημα των ερωτευμένων και μέχρι και σήμερα θεωρείται σύμβολο της αγάπης, με τις νεαρές κοπέλες να το προσφέρουν στους αγαπημένους τους.

Για την Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως και για τους Γαλάτες, ο βασιλικός χρησιμοποιόταν σε τελετές αγιασμού, με τη λέξη «βασιλικός» να προέρχεται από την ελληνική λέξη «βασιλεύς», που σημαίνει «βασιλιάς» και εν προκειμένω, στα πλαίσια της ορθοδοξίας, να εννοείται ο Χριστός.

Στην Ευρώπη, ο βασιλικός συνηθιζόταν να τοποθετείται στα χέρια των νεκρών, ώστε να διασφαλιστεί ένα ασφαλές ταξίδι, ενώ σε κεντρικές περιοχές του Μεξικού, χρησιμοποιείται για να προσελκύσει την τύχη, με τους καταστηματάρχες να κρεμούν μάτσα του φυτού στην πόρτα ή το παράθυρο του καταστήματός τους.

Μαντζουράνα (Ορίγανον η μαντζουράνα– Origanum majorana)

Σύμφωνα με τη μυθολογία, η μαντζουράνα ως φυτό παραπέμπει στην Αφροδίτη, τη θεά του έρωτα, η οποία λέγεται πως την δημιούργησε ως σύμβολο ευτυχίας και αγάπης. Το φυτό είναι γνωστό σε όλους τους αρχαίους λαούς και συγκεκριμένα στους Ρωμαίους, τους Αιγύπτιους, τους Άραβες, τους Έλληνεςκαι με τους Αιγύπτιους να την χρησιμοποιούν ως αντικαταθλιπτικό.

Οι αρχαίοι Έλληνες που έμεναν στη σημερινή Συρία συνήθιζαν να φτιάχουν από το φυτό, ένα πολύ δυνατό άρωμα που το ονόμαζαν «αμαρακίνον» ή «σαμψύχινον», το οποίο το προμηθεύονταν οι γυναίκες της Αθήνας και, όπως, αναφέρεται ήταν τόσο ευώδες και δυνατό ώστε προκαλούσε πονοκέφαλο.

Ιατρικά, ο Ιπποκράτης τη χρησιμοποιούσε ως αντισηπτικό, ενώ ο Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος για τους κολικούς, την υδρωπικία και την τόνωση του οργανισμού. Κατά το Μεσαίωνα, πάλι, θεωρούνταν ένα ιδανικό φάρμακο για το κρυολόγημα, αλλά και ένα ισχυρό αποχρεμπτικό.